۱۳۹۰ تیر ۲۹, چهارشنبه

نەوەی نوێ‌و ئاستەنگەكانی بەردەم گۆڕان


"ئەگەر نەوەكانی بەر لە ئێمە ئەركی خۆیان بەباشی بە ئەنجام بگەیاندایە، ئەوا ئێمە ئێستا شەهیدمان نەدەدا" 
شەهید د.قاسملوو 

پێشبار: 
مرۆڤ زیندەوەرێكی تایبەتە‌و لە هەمان كاتدا خاوەن كۆمەڵێ‌ غەریزە‌و ئارەزوو پاڵنەر‌و پێداویستییە. سەروەری لە ئەندامەكانیدا بۆ عەقڵ‌و مێشك دەگەڕێتەوە‌و لە واقێعدا وەك ناوەندی هەڵسووڕان‌و جێبەجێكردنی زۆر یەك لە پێداویستییەكانی مرۆڤی لە ئەستۆ دایە. هەر لەم سۆنگەیەوەیە كە عەقڵی مرۆڤ زاڵە بەسەر هەموو كردەوەكانی خودی مرۆڤدا‌و دەتوانین لێی تێ‌بگەین‌و سەر لەنوێ‌ بنیاتی بنێینەوە. لە كاتێكدا بیر لە رەوڕەوەی مێژوو دەكەینەوە، رەوتی گەشەكردنی ژیاری مرۆڤایەتی ئەوەمان پێ‌ دەڵێن كە رۆڵی سەرەكی ئەم پێكهاتە جڤاكییە، خودی مرۆڤ‌و خولیاكانی مرۆڤ بۆ دەستەبەر كردنی ژیانێكی باشتر. لێرەدایە كە نەوەكان سەر هەڵدەدەن‌و هەر نەوەیەك بە پێی سەردەمی خۆی‌و وێناكردنی ساتەوەختە سیاسی‌و كۆمەڵایەتییەكانی خۆی، سەردەمی خۆی بنیات دەنێ‌. بەڵام لە كۆمەڵگای كوردستاندا، پرسیارێكی گەروە هەمیشە لەبەردەم نەوەكاندایە‌و نەیانتوانیوە رۆڵی كارامەی خۆیان بگێڕن‌و بە نیوەچڵی داویانەتە دەستی  نەوەكانی دیكە. هیچ نەتەوەیەك بە بێ‌گرێدانی نەوە یەك لەدوای یەكەكانی، نەبۆتە نەتەوە‌و بێ‌ هیچ دڕدۆنگییەك، هیچ نەوەیەكیش بە بێ‌ بیری مێژوویی نەوەكانی بەر لە خۆیان بیچم ناگرن. نەوەكان دێن‌و دەڕۆن‌و هەركام دەبنە مێژوو. ئەوەی كە پێویستە لێی بكۆڵرێتەوە، روانگەی نەوەكانە بۆ رۆنان‌و بونیادنانی گۆڕان بۆ نەوەكانی پاش خۆیەتی. بە هۆی ئەم رەوتە بەردەوام نەبوون‌و راوەستانە‌و دووپاتبوونەوەیە لە جڤات دا، كەلێنی نەوەكان سەری هەڵداوە‌و قەیرانی ئاڵۆزاوی‌و فرەدەنگی كۆمەڵگای ئەمڕۆیی‌و گەشەكردنی مۆدێڕنیتە‌و هەروەها مەودای تێپەڕین لە سوننەت، دابڕانێكی كولتووری‌و جڤاكی دروست بووە كە هەنووكە وەكوو ململانێی نەوەكان ناودێر كراوە‌و نەوەی كۆن وەكوو نموونەی دڵڕەقی‌و دواكەوتووی وێنا دەكەن‌و نەوەی كۆنیش نەوەی نوێ‌ بە رووخێنەر‌و تێكدەر ناوزەد دەكەن. 
نەوە بەو قۆناخە تەمەنییە لە تاكەكانی كۆمەڵگایەك دەوترێ‌ كە لە یەك قۆناغی مێژووییدا لە دایك بوون‌و خاوەن پێگەیەكی كۆمەڵایەتی‌و سیاسی هاوبەشن، كە ئەم هاوبەشییانە دەبێتە هۆی بیچمگرتنی پێكهاتەی كۆمەڵایەتی‌و كولتووری ئەو كۆمەڵگایە‌و هەستێكی هاوبەشیان لە هەمبەر بەها‌و نۆرمە كۆمەڵایەتییەكان هەیە‌و بە جیهانبینییەكی دیكەوە دەڕواننە دنیای خۆیان‌و ئەو هەستە هاوبەشەیە كە نەوەكان لێكدی جیا دەكاتەوە. زەمەن دەڕوات، لەگەڵ هەر چركەساتێك لە ژیانی مرۆڤایەتی، نەوەكان سەرهەڵدەدەن‌و ئەوانیش بە شێوەیەكی سروشتی دەبنە مێژوو، مێژووش یادگەی ساتەوەختەكانە، ئەوەی دەمێنێ‌ نەوەیەكە كە بزانێ‌ لە نێو ئەم شارستانییەتە دەسكردەی مرۆڤایەتییەدا چی كردووە‌و چی بە مرۆڤایەتی بەخشیوە، ئایا توانیویە ئاسۆكان دەستنیشان بكات یان نە؟ كەواتە رۆنانی  گۆڕان بەردەوامە‌و هەر نەوەیەك لە گەڵ سەردەمی خۆیدا گونجاوە. بۆیە تیۆرییەكانی پەیوەست بە نەوەوە دەڵێن: "نەوەكان دەبینین خەریكن قۆناغ‌و دەورانێ‌ دروست دەكەن‌و سازی ئەدەن. بەڵام بە هێوری‌و ئارامی خۆشیان دەبنە مێژوویی‌و ئۆبژەی نەوەیی یان دەكەونە پشت سەرەوە".
لە ساتەوەختێكدا نەوەی نوێ دەیهەوێ‌ بە مزاجی خۆی جیهانی بگۆڕێ‌، ئەم ململانێیەی نەوەی نوێ‌‌و نەوەی كۆن دەست پێ دەكات. زۆرجار سیستم ئاوەڵایە‌و رێگای پیشكەوتن‌و گۆڕانی ئاوەڵا كردووە‌و دەرووی تازەگەری‌و نوێكردنەوە‌و سەرلەنوێ‌ پێناسەكردنەوەی هێشتۆتەوە، بەڵام زۆرجار سیستم‌و كۆڵەكانی سیستم كە نەوەی كۆنن، دەكەوێتە دۆخی تووڕەیی‌و مزاجی تێك دەچێت‌و جێگای خۆی بە نەوەی نوێ‌ نادات‌و خۆی بە سامانی هەنووكە‌و داهاتوو دەزانێ‌، لێرەدایە ئەو ملمڵانێیە دروست دەبێ‌ كە نەوەی نوێ‌ پەنا دەباتە بەر هەڵوەشاندنەوە‌و تێكدانی كۆڵەكەكانی ئەو سیستمە داخراوە تا لەم رێگایەوە بتوانێ‌ سەنگەرەكان بە نەوەی پێش خۆی چۆڵ بكات‌و دنیایەكی نوێ بۆ خۆی لەسەریەك بنێت. دابڕان یان كەلێنی نێوان نەوەكان، لە ئاكامی ئەو رەوت‌و پرۆسە مێژووییەی گۆڕانی كۆمەڵگا‌و بارودۆخە كۆمەڵایەتییەكانە كە سیستمەكان‌و شیرازەی كۆمەڵگا گۆڕانیان بەسەردا دێت‌و بەرەنجامی ئەو گۆڕانە خێرایە، زۆرجار دەبێتە هۆی دابڕان‌و كەلێنی نەوەكان‌و سەرهەڵدانی پێكناكۆكی نێوان نەوەی كۆن‌و نەوەی نوێ‌. 
لەم  وتارەدا هەوڵ ئەوەیە كە گوتاری باشاری نەوەكان لە سێ‌ بیاڤی گشتیدا واتە: بنەماڵە، كۆمەڵگا‌و سیستمی پەروەردە‌و فێركردن‎دا راڤە بكەین: 
بنەماڵە
"لە راستیدا كاركتەری لاو بەر لەوەی كۆمەڵگای رەنگی بۆ دابڕێژێت، بەرهەمی خێزانە، خێزان وەكوو یەكەمین ویستگەیەك كە بە پێی (بەكۆمەڵایەتیی كردن) كاراكتەر‌و سیفەتی گەنجێتی بە لاوەكان دەبەخشێت‌و بە شێوەیەكی رێژەیی لە ناو ئەو چوارچێوەیەدا سەقامگیریان دەكات كە پێی دەگوترێ‌ (ماوەی گەنجێتی)، كە هەڵبەت درێژە‌و كورتیی ئەم ماوەیە لە كولتوورێكەوە بۆ یەكێكی دیكە دەگۆڕێـت.(نەتەوە‌و حەكایەت، رێبوار سوەیلی ل:339)"  بێ‌گومان بنەماڵە وەكوو یەكەمین قۆناخێك كە لاو تێدا پێناسە دەكرێت، رەنگە لە خێزاندا ئەو بەربەستانەی كە كۆمەڵگا بە هۆی یاسا كۆمەڵایەتییەكان یان نەریتە باوەكانی داینابێ‌، لە بنەماڵەدا ئازاد بوو بێت‌و بنەماڵە رەواندبێتییەوە یان بە پێچەوانەوە. بونیادی بنەماڵە لە كۆمەڵگای كوردی دا، بونیادێكی شەكەت‌و ماندووە. كولتوورێك بەسەر یاسا‌و نۆرمە كۆمەڵایەتییەكاندا زاڵە كە خێزان رووبەڕووی توندوتیژی دەروونی كردووە‌و ئەوەیە  كە بنەماڵە‌و بەهاكانی لەبەردەم كولتووری كۆمەڵگای ئێمەدا بە شێوەیەكی بەرچاو پاشە كشەی كردووە. لە كۆمەڵگای ئێمەدا سەرچاوەی سەرەكی‌و بنەڕەتی پێكەوەهەڵكردن‌و پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان، رەگی لە پێوەندی‌و پێكەوەبووندایە كە سەرچاوەی سەرەكی بنەماڵەیە‌و لە لایەكی دیكەوە بواری لەباری ئەم چارەدۆزییەش، پێشبینی رەوتی وشیاری لە رەوتی گۆڕانی كۆمەڵایەتی لەمەڕ پێوەندی‌و مەودای نەوەكان لە پێكهاتەی بنەماڵەدایە.  بنەماڵە بۆی هەیە ئازادییەكانی لە چاو ئازادییەكانی كۆمەڵگا ئاوەڵاتر‌و كراوەتر بێت، چونكە بنەماڵە سیلەی رەحم‌و خۆشەویستی‌و پەیوەندی خوێنی‌و ویژدانی تێدا زاڵ بێت، دوو ئەوەندەی یاسا كۆمەڵایەتییەكان بەسەر ژیانی تاكەكاندا زاڵن، بەڵام مخابن كۆمەڵگای ئێمە، توندوتیژی بنەماڵەیی‌و ئەو نەریتە دواكەوتووانەی زاڵ بەسەر بنەماڵەوە، نەیتوانیوە دەرباز بێت‌و خۆی پێناسە بكاتەوە. بە پێی ئەم دێڕانەی سەرەوە بەو ئاكامە دەگەین كە لاو لە یەكەم قۆناخەكانی خۆیدا، رووبەڕووی جەنگێك دەبێتەوە كە پێویستە لەو قۆناخەدا ئاشت بێت. لێرەدایە كە یەكەم دابڕان‌و كەلێنی نەوەكان لە بنەماڵەوە دەست پێ‌دەكات‌و دەبینین درێژكراوەی هەمان ستەمە كە لاوەكان رووبەڕووی قەیران دەكاتەوە. 

بیاڤی كۆمەڵگا
كۆمەڵگا وەكوو دووهەمین قۆناخ‌و دووهەمین ویستگەیە كە كەسیەتی لاو تێدا بیچم دەگرێ‌. كریستیفۆ باڵس دەڵێ‌: "بە شێوەیەكی ئاسایی ئێمە هەر دەساڵ جارێ‌ دەكەوێنە دەربڕین‌و پێناسەیەكی تازە لە كولتوور‌و بەها پەسندەكان‌و سەلیقەی هونەری‌و روانگە رامیارییەكان‌و پاڵەوانانی كۆمەڵایەتی خۆمان". لە ئاكامی ئەم پێناسەكردنەدا نەوەیەك بە تایبەتمەندییەكی مۆدێڕنەوە سەرهەڵ دەدات. كاتێك دەتوانین كە قسە لە لەدایكبوونی نەوەیەك بكەین كە كۆمەڵگا ئامادە بووبێت بۆ ئەو جێگۆڕكێ سرووشتییەی نەوەكان. بەڵام كاتێك چاو لە كۆمەڵگای كوردی دەكەین، ئامادەیی كۆمەڵگا بۆ گۆڕینی نەوەكان، نالەبارە، لە لایەكەوە نەوەی نوێ‌ بە داخوازییەكی نوێ‌و بە ئامرازێكی نوێوە هاتۆتە مەیدانەوە، بەڵام كۆمەڵگا‌و یاسا كۆمەڵایەتییەكان ئامادە نەبوون‌و توانای خۆگونجاندنیان نیە."كێشەی گەورەی كۆمەڵگای ئێمە ئەوەیە كە پیرەكانی هەست ناكەن كە پیر بوون، هەر كۆمەڵگایەك هەست كردن بە  پیری تێدا لاواز بوو، كۆمەڵگایەكی نەخۆشە. (بەختیار عەلی،هاووڵاتی، ژماە 101) لە كولتووری كۆمەڵگای ئێمەدا، "ئەوەندی حەساب بۆ تاڵەمووی سپی‌و قسەی گەورەی ناو مەجلیس‌و ئەم جۆرە شتانە دەكرێ‌، بەڕاستی ئەوەندە حیساب بۆ عەقڵیەت‌و توانا زاتییەكانی مرۆڤ ناكرێ‌، ئەوش بە مانای ئەوەیە تۆ دەشێ‌ لاو بیت، بەڵام خاوەن عەقڵێكی بیناكار بیت‌و بەسوود بیت بۆ كۆمەڵگاكەت وەلـێ‌ لەبەر ئەو سیفەتە رووكەش‌و شكڵیانەت تێدا نین كە باسكران، ئەوە وەك فەردێكی سەربەخۆی كۆمەڵگا پەسند ناكرێیت‌و كۆمەڵگا فڕێت دەداتە كەنارەكانی خۆیەوە‌و ناسنامەیەكی بێزراوت بۆ دادەتاشێت. (نەتەوە‌و حەكایەت، رێبوار سوەیلی، ل: 322). بێگومان كاتێك تاكەكان نەتوانن وزە‌و توانا‌و خەونەكانیان بخەنە گەڕ‌و دەرووی گەشەكردنیان بەروودا داخراو بێت، ئەوا ناتوانن ببنە هێمای گۆڕان‌و خەونەكانی كۆمەڵگاش. ئەو رەوتە ناهاوسەنگەی ئێستا، لەسەردەمی بەجیهانیبوون‌و تێكچڕژاوی‎دا بە كوت‌وپڕی سەراپای كۆمەڵگای ئێمەی تەنیوەتەوە، هەر ئێستاش شڵەژان‌و ژانگرتنێكی پێوە دیارە كە لە رووی زەینی‌و لێكترازانی باوەڕی گشتییەوە دۆخی كۆمەڵایەتی ئێمەیان بەرەو لەگۆكەوتنی ئافراندن‌و داهێنان كردۆتەوە‌و مانەوە لە دۆخی پاش خۆیان‌و چەقبەستووی‌و نەترازان لە ساتەوەختەكانی بەر لە خۆیان‌و رووبەڕوبوونەوە لەگەڵ ئامرازە مۆدێڕنەكان، نەوەكانی تووشی چەشنێك پەراوێزكەوتووی كردووە‌و تاكی كوردی فێری خۆدزینەوە‌و لەق بوونی هەوڵەكان كردووە. 
سیستمی پەروەردە‌و فێركردن
وشەی نەوەێ‌ نوێ‌ لە گەڵ هەستێكی قووڵدا بە تاریكی دەست پێدەكات، لەگەڵ ئەو هەستەی كە دڵنیا دەبین "بینینی ئێستامان" چیتر سوودێكی نیە بۆ تێپەڕین ‌و پەڕینەوە‌و تێگەیشتن‌و  مانادان بە ژیان. نەوەی نوێ‌ هەمیشە لە تاریكاییەوە دێتە دەرێ‌. تاریكییەك لە بنەڕەتدا دەرەنجامی كۆنبوون‌و كاڵبوونەوە‌و تاریكبوونی مانا‌و سیستم‌و تام‌و ئارەزووەكانە. (بەختیار عەلی، هەمان سەرچاوەی پێشوو). بەردەوامی‌و گەشەكردنی كۆمەڵگا‌و سەرهەڵدانی نەوەیەكی بنیاتنەر‌و ئایندەیەكی چاوگەش، هەموو پێوەندی بە سیستمی پەروەردە‌و فێركردنێكی كراوەوە هەیە. كانت لەمەڕ پەروەردە‌و فێركردنەوە دەڵێ‌: "رۆشنگەری لە نەبوونی پەروەردە‌و فێركردن وەكوو دارێكی بێ‌ رەگ‌و ریشە وایە". ئەگەر سەردەمی ئەمڕۆ بە وتەی زۆر لە بیرمەندان، لە رۆڵی باسكەكان كەوە بۆتەوە‌و هێزی عەقڵ‌و هزر بۆتە پێوەری گۆڕان‌و پەرەسەندنی كۆمەڵگا، ئەوا سیستمی پەروەردە‌و فێركردن، بنەما‌و بنەڕەتی كۆمەڵگایەكی ساخڵەمە‌و گەشەكردوویە كە دەتوانێ‌ نەوەیەك تێدا لەدایك بێت ئاسۆكانی گۆڕان بگەیەننە ئەنجام‌و دوا نەكەون. بۆیە بە وتەی بیرمەندانی  زانستە كۆمەڵایەتییەكان،"چاخی نوێ‌، چاخی پەروەردەیە"، ئەم وتەیە هەڵگری ئەوەیە كە گرینگیدان سیستمی پەروەردە‌و فێركردن وەكوو سەرمایەیەكی بنەڕتی لەهەموو بوارەكانی جڤات دایە‌و بناوانی گەشەكردن پتەو دەكاتەوە‌و لە مەترسی هەرەسی كۆمەڵگا دەربازی دەكات. پەروەردە بە وتەی فیتشە،"لەخەوراپەڕاندنی بیری سەربەخۆیانەی مرۆڤە". كاتێك ئێمە دەتوانین بڵێین نەوەیەكی وشیار‌و زیندوومان هەیە كە سیستمێكی پەروەردەیی كراوەمان هەبێ‌. ئەوەی كە ئەمڕۆ لە كۆمەڵگای كوردی پیمان وایە كە لاوان‌و نەوەی نوێ‌ گۆڕانخوازن، دەگەڕێتەوە بۆ ئەو هۆكارەی كە سیستمی پەروەردە وەكوو سەرچاوەی پەروەدەی مەعریفی‌و زانستی كۆمەڵگا نەخۆش‌و پەك كەوتووە. چ لە باری زانستی‌و چ لە باری كۆمەڵایەتییەوە نەیتوانیوە بەسەر كێشە‌و خەسارە كۆمەڵایەتییەكاندا زاڵ بێت، چونكە خۆی بۆتە بەشێك لە سەرهەڵدانی خەسارە كۆمەڵایەتییەكان.نەوەی نوێ‌ كاتێك دێتە ناو ئەم سیستمەوە، تواناكانیان دەكوژێت‌و خەونەكانیان بزر دەبێ‌. بۆیە لە ململانێ‌ لەگەڵ ئەم سیستمەدا دەكەونە جەنگەوە‌و هەوڵ دەدا بۆ لەناوبردنی. مێژووی كۆمەڵگای ئێمەش، بە هۆی داگیركاردن لە لایەن دەسەڵاتدارانەوە، نەوەكان یەك لە دوای یەك لەگەڵ سیستمی سیاسی زاڵ بەسەر كۆمەڵگای كوردستاندا كەتونەتە جەنگەوە ‌و تەنیا توانیویانە بەرەنگاری بكەن‌و بەڵام نەیانتوانیوە گەشەكردنێكی قووڵ بەخۆیانەوە ببینن. لە پانتایی مێژووی ئێمەدا، بەردەوام نەبوونی ئازادی‌و شەڕ‌و نائەمنی‌و ئاڵۆزی ناوچەكە، كاریگەرییەكی قووڵی لەسەر قۆناخە مێژووییەكانی كۆمەڵگای كوردستان داناوە، بە جۆرێك مرۆڤی ئێمەیان بەردەوام رووبەڕووی مەینەتی‌و چارەڕەشی كردۆتەوە‌و ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی كە مرۆڤی كورد بەردەوام بۆ گەڕان بە دوای تروسكاییەك لە ئازادی‌و پشوویەكی ئازادانە، رووبەڕووی دەسەڵاتە دیكتاتۆر‌و ملهوڕەكان بۆتەوە‌و پشوویان لێكردووە بە مەیدانی شەڕ‌و زەریای خوێن. 

ئاسۆی گۆڕان‌و روانگەی نەوەكان
بە هۆی گەشەكردن‌و پەرەسەندنی كۆمەڵگا‌و هەروەها زایەڵەی بەجیهانیبوون لە پانتایی جیهاندا‌و كاریگەریی دانان لەسەر كۆمەڵگای كوردەواری، رووبەڕووی دیاردەیەك دەبینەوە كە ئایا نەوەی ئەمڕۆ دەتوانێ‌ لەگەڵ ئەم جیهانە ئاڵۆز‌و سەرسووڕهێنەرەدا بسازێ‌و داهاتووی خۆی بنیات بنێ‌. یان لە گێژاوی ئەم هەموو پێشكەوتنە بەجێ‌ دەمێنێ‌.  بنیاتنانن‌و مێعماری داهاتوو، پێویستی سەرەكی بە رەهەندەكانی گۆڕان هەیە، بۆ گەیشتن بە ئایندەیەكی شیاو، جیا لە گۆڕان لە تاك، كۆمەڵگا‌و سیستمدا، رێگایەكی دیكە نیە. هەروەكوو ئەو وتەی ناوازەی "گریت جیلۆف" كە دەڵێ‌: "ئایندە ئەوە نیە كە هەتا ئێستا هەبووە". سەردەمی ئێستا كە ئێمە تێیدا دەژین بە خێرایییەكی بەرچاو لە حاڵی گۆڕاندایە. ئەوەی كە مرۆڤی ئەمڕۆیی دەبێ‌ فێری ببێت ئەوەیەكە لە رەوتی ئەم گۆڕانكاریانەدا خۆی رابگرێت‌و بەردەوام كۆنتررۆڵی هەلومەرجی دەور‌وبەری خۆی بكات. دەبێ‌ تاكەكان فێری ژیان لە رێڕەوی گۆڕانی هەمیشەیی‌و بەردەوام بكەین بۆیە ناكرێت چاوەڕێ‌ بین كە پێكهاتەی فێركاری ئەمڕۆیی بۆ ژیانی ئەم كەسانە كە ئەمڕۆ كە دەورەی فێركاری تێدەپەڕێنن، گونجاو بێت. بیركردنەوە لە داهاتوو و نەوەكانی داهاتوو نیشانەی گەورەی مرۆڤی ئێمەن، بەڵام بۆ هەر سەردەمێك، نەوەكان خۆیان تووشی كێشە‌و چەڵەمەی تایبەت بوون. بۆیە زۆر جار لە لایەن نەوەكانی دوای خۆیان دەكەونە بەر رەخنەوە‌و ئەمڕۆ ناتوانی سبەی دیاری بكەین، بەڵام دەتوانین بەردی بناخە كە هەمان كولتووری رەخنەگرانە‌و دێموكراتیكە دابنێین. لێرەدا بە هەڵسەنگاندنی سێ‌ بیاڤی سەرەكی گۆڕانی كۆمەڵگا‌و بنیاتنانی كۆمەڵگایەكی كراوە‌و ئاشتیخواز، پێویستە بڵێین  كە ئێمە رووبەڕووی سێ‌ دەروازەی داخراو بووینەتەوە. بە پێی روانگەی كۆمەڵناسانەی ئەوڕۆكە، نەوەكان كاتێك دەتوانن نەوەی سەردەمی خۆیان بن‌و بتوانن نەوەیەكی نوێ‌ بن لە بنیاتنانی گۆڕاندا، كە ئەو نەوە نوێیە بتوانێ‌ بە شێوەیەكی گشتی، لە بیاڤی گشتی جڤاتدا بە شێوەیەكی روون‌و پێكهاتەشكێنانە نەوەی پێش خۆی بداتە بەر رەخنەی كارا‌و پێناسەیەكی نوێ‌ بۆ كولتوور‌و بەهاكان‌و خولیا و خەونە جڤاكی‌و رامیاری‌و قارەمان‌و ئوستوورەكانی نەتەوە بكاتەوە. نەوەی تازە مافی خۆیەتی كە خۆی نەداتە دەستی ئەو رەمز‌و هێمایانە‌و یادوەرییانەی كە خۆی خاوەنی نیە‌و خاوەندارییەكەی دەگەڕێتەوە بۆ نەوەی بەر لە خۆی.  لەم سێ بیاڤەدا: 
یەكەم: خێزان‌و بنەماڵە، بە هۆی گۆڕانی كۆمەڵگا‌و هاتنەبەرباسی بەهاكانی تاكەكەسی‌و دەربازبوونی تاك لە چوارچێوەی بنەماڵە، ئەوەمان بیر دەخاتەوە كە شیرازەی بنەماڵە خۆی دەدات بە دەستی بەها‌و یاسا كۆمەڵایەتییە نوێیەكان كە لە ئەنجامی پرۆسەی مۆدێڕنیتە‌و بەجیهانیبوونەوە سەریان هەڵداوە‌و لەم دۆخەشدا دەتوانین: رێكخراوەكانی تایبەت بە لاوان‌و NGOكان وەكوو ماڵێكی تەكووز‌و عەقڵانیتر بتوانێ‌ جێگای بنەماڵە بگرێتەوە. تەنیا لێرە ئامرازێك دەتوانێ‌ نەوەیەكی كاریگەر‌و شوێندانەر‌و بە باندۆر پەروەردەبكات، فەرهەنگی رێكخراوەیی‌و رۆڵی ئەو رێكخراوە مەدەنییانەیە. 
دووهەم: كۆمەڵگا لە ئاكامی گەشەكردنی تێكنۆلۆژیدا، كۆمەڵگاش خەریكی خۆرێكخستنە لەگەڵ بەها مۆدێڕنەكان‌و یاسا كۆمەڵایەتییەكانیش سێكۆلار‌و دێموكراتیك تر دەبن‌و ئیدی گوێڕایەڵی بۆ بیری خێڵەكی‌و عەشیرەیی‌و دینی هێدی هێدی كەمڕەنگتر دەبێتەوە. 
سێهەم: سیستمی پەروەدە، هەنووكە لە قەیرانی قووڵی مەعریفی‌و زانستی دایە، ئەوەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە زانست خەریكە وردە وردە لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناڤیندا گەشە دەكات‌و نەبوونی پەروەدەیەكی زانستی‌و بایەخدان بە رۆڵی زانست، بۆتە هۆی ئەوەی كە سیستمی پەروەردە ببێتە چاوگەی پەرەپێدان بە بیری خورافات‌و كۆمەڵگای داخراو هێشتۆتەوە. 
وتەی كۆتایی: 
لەگەڵ هەموو ئەم گرفتە سەرەكییانەی كە لە بەردەم كۆمەڵگای كوردستاندایە، ئەوەندە دەمێنێتەوە بڵێین كە بنەماڵە، كۆمەڵگا، سیستمی پەروەردە‌و فێركردن، لە قەیرانێكی جیددی دان‌و ئاڵوگۆڕ هێنان بەسەر ئەم قەیرانەدا، گۆڕانێكی بنەڕەتی دەوێ‌ هەتا كۆمەڵگایەكی دینامیك‌و كراوە‌و بەرچاوروون پەروەردە بكات‌و نەوەی نوێ‌ بكاتە نەوەی گۆڕان. لێرەدا پێویستە كە بڵێم: "بۆ ئیرادەی گۆڕان ئەوەندە پێویستە كە منداڵێك بە قەناعەت بگەیەنین كە باران بە پێی پرۆسەیەكی سروشتی هەورەكان كۆدەبنەوە‌و پاشان لێزمەی باران دەست پێدەكات‌و نەك ئەوەی كە لە ئیرادەی سروشت بەدەر بێت". 
 سەرچاوەكان:
سوەیلی، رێبوار/ نەتەوە‌و حەكایەت، بەرگی یەكەم. 
عەلی، بەختیار/ كێن ئەوانەی دەبنە نەوەیەكی دی؟/ حەوتوونامەی هاووڵاتی ژمارە 101 . 
ماڵپەڕی ئێران پرس نیوز. 
ماڵپەڕی ئەنیستیتۆی كۆمەڵناسی ئێران. 


هیچ نظری موجود نیست: