"مین پاسەوانە بێ‌دەنگەكانن، هەرگیز هەڵە ناكەن، هیچ كات چاویان ناچێتە خەو‌و هیچ كاتیش ئاشتی بە دیاری ناهێنن". "ئەفسەرێكی كامبوجی"
بەرایی
دیاردەی "مین"و "مینڕێژ"كردنیپارێزگا كوردنشینەكانی كوردستان، ئیلام، كرماشان‌و ئازەربایجانی رۆژئاوا، بۆتە هۆی تراژدییەكی توقێنەر بۆسەر گیانی خەڵكی ناوچە‌و ساڵانە بەدەیان كەس بە هۆی تەقینەوەی "مین"ەوە گیانیان لەدەست دەدەن یان كەم ئەندام دەبن. ئەم دیاردەیە كە دەرنجامی شەڕی ئێران‌و عێراق‌و هەروەها بەرهەمی داسەپاندنی شەڕ لە لایەن كۆماری ئیسلامییەوە بەسەر كوردستاندا‌و هەروەها ئاكامی سیاسیەتی ژینۆساید‌و كاولكردنی ژینگەی كوردستان لە لایەن رێژیمی كۆماری ئیسلامیەوەیە. ئاكامی پاشماوەكانی شەڕ لە كوردستاندا، دیاردەی "مین"ی خوڵقاند كە وەك مۆتەكەیەكی مەرگ‌و تۆقان بۆ خەڵكی ناوچەكە دەركەوتووە‌و خەسارێكی زۆر گیانی‌و ماڵی بە خەڵكی ناوچەكە گەیاندوە. بەرووبووم‌و كوێستانەكانی كوردستان‌و ئیكۆسیستمی ژینگەی كوردستانی شێواندوە كە دەتوانین بڵێین یەكێك لە هۆكارەكانی گەشەنەكردوویی كۆمەڵگای كوردستانە كە چارەسەنەكردنی لە لایەن رێژیمەوە خەسارێكی قەرەبوونەكراوەیە.
مین
"مین" ئەو چەكە بێدەنگەیە كە بۆ ئەستاندنەوەی گیانی تاكەكانی دوژمن‌و خاوەنی مادەی تەقەمەنی‌و هەردەم ئامادەی تەقینەوەیە‌و هەتا تەقاندنەوەی ئامادەی كار دەبێ. گرینگی ئەم چەكە كە بە دوو شێوەی ژێرزەوینی‌و زەوینی بەكار دەهێنرێ، لە تێكهەڵچوونە چەكدارییەكانی دەوڵەت لەگەڵ هێزە نیزامییەكان چ لە نێوخۆ‌و چ لە سەر سنوورەكاندا كەڵكی لێ‌وەردەگیرێ‌‌و بە مەبەستی سەركەوتن بەسەر دوژمن‌و پێشگرتن لە هێزەكانی دوژمنە، مەخابن! زۆرترین خەسار كە پاش شەڕ لە مینڕێژكردنی ناوچەكە بەجێ‌دەمێنێت، خەسار گەیاندن بە بەروبووم‌و ئەستاندنەوەی گیانی خەڵكی سیڤیل‌و تەنانەت منداڵ‌و وەرزێرەكان‌و ... هتدە كە لە راستیدا باندۆرییەكی نەرێنی لەسەر باری دەروونی‌و كۆمەڵایەتی‌و تەنانەت كولتووری ناوچەكەش دادەنێت.
یەكەم پرەنسیپێك كە بۆ ئەو دەوڵەت‌و هێزانەی كە "مینی دژە نەفەر" بەكار دەهێنن‌و لە كاتی دامەرزانی "ناتۆ"وە راگەیاندراوە، ئەم پرەنسیپانەیە:
!ـ دیاریكردنی خەریتەی مەیدانە مینڕێژكراوەكان
2ـ شوێن هەڵگرتن‌و دانانی تابلۆ بۆ مەیدانە مینەكان
3ـ دیاریكردنی ئەو شوێنانەی كە مین تێدا چنراون
4ـ تەحویل دانی خەریتەی ئەو شوێنانەی كە مینڕیژ كراون بە هێزەكانی ئاشتی یان دوژمن دوای تێكهەڵچوون‌و شەڕ
ئەم پەیماننامەیە بۆ ئەوەیە كە لە رێژەی مەرگ‌و خەساری گیانی مرۆڤەكان لە شوێنە شەڕلێدراوەكاندا، كەم بێتەوە‌و پێش بەو قات‌و قڕییە بگیرێت.
لە ماوەی 65 ساڵی رابردوودا پتر لە 110 میلیۆن مین لە نزیك بە 70 وڵاتی دنیادا چنراوە‌و كە ساڵانە 24 هەزار نەفەر بە هۆی تەقینەوەی مینەوە گیانیان لەدەست دەدەن یان كەم ئەندام دەبن‌و پەكیان دەكەوێ كە زۆربەیان ژن‌و منداڵ‌و مێرمنداڵانن. بەراورد دەكرێ كە لە ئاستی جیهانیدا هەر حەوتوو 1200 نەفەر بریندار‌و 800 كەس قوربانیی دەبێ‌‌و بە پێی راپۆرتی ICBL (كەمپەینی نێونەتەوەیی قەدەغەكردنی مین‌و بەرهەمهێنانی مین) 13 وڵاتی جیهان رەنێوهێنانی مینیان قەدەغە كردووە. ئێران بە هۆی هەبوونی 16 میلیۆن مین لە پلەی دووهەمدایە‌و میسر 23 میلیۆن پلەی یەكەم، عێراق‌و ئەفغانستان، ئانگۆلا‌و چین 10 میلیۆن لە پلەی سێهەمدان.
بۆ بەدەنگەوەهاتن‌و چارەسەری كێشەی مین لە ئۆكتۆبری ساڵی 1996 لە "ئۆتاوا" كۆنگرەیەكی ئیستراتێژی بە سەرپەرشتیی حكوومەتی كانادا لە ژێر ناوی "بەرەو قەدەغەكردنی جیهانی مینی دژە تاكەكەسی" بە بەشداری چالاكانەی 50 حكوومەت‌و بەشداری رێكخراوەكانی خاچی سوور، هەڵمەتی قەدەغەكردنی مین ICBLو نەتەوە یەكگرتووەكان بەڕێوەچوو.
لە 5ی كانوونی یەكەمی 1997دا پەیماننامەی ئۆتاوا لە نیۆیۆرك لە لایەن رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە كە لە 22 ماددەدا پێك هاتبوو، 122 وڵات واژۆیان كرد. پەیماننامەی ئۆتاوا بە گشتی رێكەوتنێكی نێودەوڵەتییە بۆ قەدەغەكردنی بەرهەمهێنان، هەماركردن، بەكارهێنان‌و گواستنەوەی مینی دژە تاكەكەسییە‌و گوشار خستنە سەر دەوڵەتەكانە بۆ پاكسازی ناوچە مینڕێژكراوەكان. لەو رێكەوتنە نێودەوڵەتییەدا هاتووە كە ئەو وڵاتانەی ئەو رێكەوتننامەیان واژۆ كردوە، دەبێ:
ـ مینی دژە كەسی بەكار نەهێنن.
ـ لە بەرهەمهێنان، گواستنەوە، پەرەپێدان بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆو راستەوخۆ خۆیان بپارێزن.
ـ یارمەتیدەری هیچ لایەنێك بۆ بەكارهێنانی مینی دژە تاكەكەسی نەبن.
ـ وڵاتانی ئەندام دەبێ پێبەند بن بۆ لەنێوبردنی مینی دژە تاكەكەسی.
هەورەها لە بەشێكی دیكەی ئەو رێكەوتننامەیەدا هاتووە كە:
ـ مینە ئەنباركراوەكان دەبێ لە ماوەی 4 ساڵدا لە نێو ببردرێن.
ـ لە ماوەی 10 ساڵًدا كیڵَگە مینەكان پاك بكەنەوە‌و یان پشتگیری كاری پاك كردنەوەی كێڵگە مینەكان لە وڵاتە مینڕێژكراوەكاندابن.
ـ كاری هۆشیاركردنەوە‌و ئاگادار كردنەوەی مەترسییەكانی مین (MRE) ئەنجام بدرێت‌و هەورەها یارمەتی قوربانییانی مین بدرێت بۆ چارەسەركردنیان‌و گەڕانەوەیان بۆ نێو كۆمەڵ.
بەدوای ئەو رێكەوتننامەیە ژمارە وڵاتانی ئەندام پەرەیان سەند‌و تا ئێستا 156 وڵات بە فەرمی ئەندامی ئەو پەیماننامەیەن‌و نزیك بە 37 وڵاتیش واژۆی نەكردوە‌و لەوانەش ئەو وڵاتانەی كە كوردی تێدا دەژی، سوریە‌و ئێران واژۆی نەكردوە. بەڵام دەوڵەتی فیدراڵی عێراق لە 15ی ئابی 2007بۆتە ئەندامی ئەم رێككەوتننامەیە. كە بە پێی ئامارەكانی كوردستانی باشوور، لە ماوەی 10 ساڵی رابردوودا نزیكەی 80 میلیۆن مین لە نێوبراوە‌و ژمارەی قوربانییەكانی مین لە كوردستاندا كەم بۆتەوە‌و كە ئەم كەبوونەوەش درەنجامی پابەندبوون بە رێكەوتنی ئۆتاوایە.
شایانی باسە كە رێكەوتی 18 ـ 22ی نوامبری 2007، وڵاتانی ئەندام لە پەیاننامەی ئۆتاوا هەشتەمین كۆبوونەوەی خۆی لە عەممان پێتەختی وڵاتی ئوردۆن بە بەشداری نوێنەری 115 وڵات بەڕێوە برد.
مین لە كوردستاندا
پتر لە 70%ی ناوچە مینڕێژكراوەكان ـ بە پێی ئامارە فەرمییەكانی خودی رێژیم ـ كە پتر لە 16 میلیۆن مینە ـ پارێزگا كوردنشینەكان وەك: كوردستان، ئیلام، كرماشان‌و ئازەربایجانی رۆژائاوایە‌و پارێزگای خوزستانیش یەكێكی دیكە لە پارێزگاكانی ئێرانە كە مینڕێژكراوە. تەقینەوەی مین لە ناوچە سەرسنوورەییەكانی نزیك شارەكان بەدوای شەڕی ئێران‌و عێراق‌و پاشان راگرتنی شەڕ لە لایەن حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێرانەوە لە كوردستاندا‌و پاشماوەی مینە چێندراوەكان، بۆتە كارەساتێكی مەرگهێنەر بۆ سەر خەڵكی ناوچەكە.
ئەگەر چاوێك بەسەر رابردووی كۆماری ئیسلامی‌و سیاسیەتەكانی لەهەمبەر نەتەوەی كورد بخشێنین، دەبینن كە ژینۆسایدی كورد یەكێك لە ئامانجەكانی ئەو رێژیمە بووە‌و هەوڵی سەرەكی لەو پێناوەدا شەڕ، ئاڵۆزكردن، كپكردن‌و قات‌و قڕی خەڵكی كوردستان‌و كاولكردنی ژینگە‌و بەربووم، لێڕوار‌و كوێستانەكانی كوردستان بووە. زۆربەی قوربانییانی ئەو سیاسەتە‌و پاشماوەی مینە چنراوەكان، منداڵان، مێرمنداڵان، ژنان، كاسبكاران، ئاژەڵداران، وەرزێرەكان‌و ... كە بۆتە پەرۆسشییەكی دەروونی تا دەگاتە خەساری ماڵی وەك: كوشتنی مەڕوماڵات، مینڕیژبوونی زەوی‌و موچەی خەڵكی‌و ...هتد. نەبوونی تابلۆكان بۆ دیاریكردنی شوێنی مینەچێندراوەكان، چارەسەرنەكردن‌و پاك نەكردنەوەی مینەكان لە كوردستاندا، یارمەتی نەدان بە بنەماڵەی قوربانیان، پشت گوێ‌خستنی ناوچە مینڕێژكراوەكان‌و گەلێك هۆكاری دیكە بۆتە هۆی ئەوەی كە دیاردەی "مین"و "مینڕێژ"كردنی كوردستانی ئێران، ببێتە یەكێك لە هۆكارەكانی گەشەنەكردوویی‌و پەرەنەسەندنی كوردستان.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر