۱۳۹۰ مرداد ۳, دوشنبه

لاوان و رۆڵی لاوان لە رابوونی هەستی نەتەوایەتی لە رۆژهەڵاتی كوردستاندا

"چل ساڵ تەمەن رەنگە بۆ مرۆڤێك تەمەنێكی زۆر بێت، بەڵام بۆ خەباتی نەتەوەیەك لە پێناو گەیشتن بە مافە رەواكانی، زۆر كەمە"
 "شەهید. د.قاسملوو" 


پتر لە دوو سەدەیە كە نەتەوەی كورد بۆ گەیشتن بە مافی چارەنووس، خەباتێكی بەردەوام‌و بێ‌وچانی دەست پێ‌كردوە. خەباتێك كە سەرەتا بە هۆی كەلێن‌و بۆشاییەك بەداوی دابەشبوونی كوردستان لە ساڵی 1514دا،
یەكەم چەخماخەی خۆی لە راپەڕینەكانی سەدەی نۆزدەهەم بەرامبەر بە دەسەڵاتی عوسمانی‌و ئێران سەری هەڵدا‌و بووە هۆی چەشنێك پێكهاتنی دەسەڵاتی ناوچەیی. زەمەنێك بەرامبەر بە دەسەڵاتی باڵادەست بەسەر كوردستاندا‌و زەمەنێكیش بەرامبەر هێرشی كۆلۆنیالیزمی بریتانیا‌و فەڕانسە‌و ... شۆڕشەكان، سەریان هەڵداوە‌و بوونەتە داینگەی بزاڤێكی عەقڵانی‌و سڕینەوەی باڵادەست‌و رەهایی لە ژێردەستەیی. باڵادەستێك كە سەرەڕای زاڵبوون‌و دەستبەسەرداگرتنی سامانی نەتەوەیی كورد، دەستێكی باڵایان لە قات‌و قڕی خەڵكی كوردستاندا هەبووە. ئەم بزاڤە رزگاریخوازانە لە سەرەتای نیوەی سەدەی بیستەمدا، پەلی هاوێشتە نێو تەواوی پێكهاتەكانی كۆمەڵگا‌و گەیشتە چڵەپۆپە. نەوەیەك رەوتی بزووتنەوەكەی بەدەستەوە گرت كە توانی لە چاڵاوی بیری هۆزەكی‌و خێڵایەتی وەرچەرخانێكی بەسەردا بێنێ‌‌و ببێتە خاوەن هزرێكی عەقڵانی‌و دینامیك لە كۆمەڵگادا. لەو هەڕەتە زەمانییەدا، چەندین جۆری حكووومەتی كوردی لە بەشەكانی كوردستاندا پێكهات‌و بەچەشنێك ناسیونالیزمی كورد لە پێناو رزگاری لە ژێردەستەیی‌و بەدەستەوەگرتنی كیانی سەربەخۆیی كوردی، هەنگاوی هەڵێنا.
بە سەرنجدان بە مێژوو دەبینین كە نەوەی كورد لە هەر سەردەمێك لە مێژووی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی كورد دا، نەوەی سەردەمی خۆی بووە‌و بە خوێندنەوە بنەما هزری‌و داخوازییەكانی ئەو كاتەی سەردەمی خۆی، لە پێناو گەیشتن بە ئامانجە نەتەوەیی‌و سیاسییەكانی خۆیدا هەوڵێكی بێ‌وچانی داوە‌و ئەو خەباتەش بەردەوام درێژەی هەبووە هەتا دەستاودەستی كردۆتە نەوەی دوای خۆی. نەوەیەك بەرامبەر بە دیكتاتۆریەت‌و سیاسیەتی توانەوەی كولتووری‌و كۆمەڵایەتی كورد، ملكەچ نەبووە‌و وەك رووبارێكی بەلرفە خرۆشاوە‌و ئەو هزرە "خۆیبوون"ە، بۆتە بنەما‌و هەوێنی شۆڕش‌و بزاڤی عەقڵانی نەوەی نوێی كورد.
بزاڤی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی كورد‌و گەڕان بە دوای خۆیدا، تا دێت بە هۆی رادیكاڵ بوون‌و رەوابوونی داخوازییەكانی پەرەدەستێنێ‌‌و هەنووكەش پاش چەندین سەدە نەوەی پێش خۆی كە لە نێو بازنەی ململانێی جیهانی سەدەی بیستەمدا بوون‌و زۆر لە مەینەتییەكانی سەدەی بیستەم بەسەر دا زاڵبوو ـ سەدەیەك كە بە وتەی زۆر لە بیرمەندان بە سەدەی ناسیۆنالیزم" ناودێر كراوە‌و پڕ لە ئاڵۆزی‌و پەرۆشیی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی بوو ـ ناسیۆنالیزمی كوردی‌و بزاڤی كورد بوو بە بزاڤێكی عەقڵانی‌و نەوەیەكی نوێی ئاراستەی ئەو خەباتە نوێیە كرد. ئەم نەوە نوێیە پاش دامەزرانی كۆماری كوردستان ـ كە لە لایەن نەوەیەكی رووناكبیر‌و بیری حیكمەتی‌و تیژی پێشەوا قازی محەممەد دامەزرا ـ لەگەڵ ئەوەی كە ماوەیەكی كورت‌و دەرفەتێكی كورت بوو هەتا كورد بۆ یەكەمجار بتوانێ‌ هەموو كەلێنەكان‌و بۆشاییەكانی كۆمەڵگای كوردی‌و پێكهاتەی نەتەوەیی پڕ بكاتەوە، بەڵام پاش خۆی نەوەیەكی رووناكبیری بەدوای خۆیدا وەڕێ‌ خست كە توانیان بزاڤێكی عەقڵانی‌و خەباتێكی مۆدێڕن‌و سەردەمیانە دەست پێ‌بكەن‌و ببنە بناخەیەكی بەهێز لە رەوتی بەرەوپێشچوونی بزاڤی كورددا.
ئەم خەباتە لە رۆژهەڵاتی كوردستاندا، پاش رووخانی كۆماری كوردستان‌و پەردەوازەبوونی رووناكبیران، یەكەم چەخماخەكانی خۆی لە راپەڕینەكانی 46 ـ 47 درەوشایەوە‌و سەر لە نۆێ‌ بزاڤی كورد، چووە قۆناخی پراكتیكی‌و بزووتنەوەی چەكداریش بوو بە بەردی بناخە بۆ قۆناخی بەرگری رەوای كورد‌و هێزی كوردی توانی بەرەنگاری دوژمن بێتەوە. لەم قۆناخەدا رووناكبیرانێكی وەك سمایل شەریف زادە‌و ... دەبنە شەهیدی سوورخەڵاتی خەباتی میللی دێموكراتیكی گەلی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان.
لەگەڵ ئەوەی كە خەبات درێژەی هەیە‌و سات بە سات رایكاڵ تر دەبێت، نەوەی نوێ هەمدیس لە راپەڕینی بەشكۆی گەلانی ئێراندا رۆڵێكی بەرچاو دەگێڕێ‌‌و دەبێتە یەكێك لە وزە دینامیكییەكانی شۆڕش دژ بە رێژیمی پاشایەتی‌و ئاكامەكەی بەدەستەوە گرتنی دەسەڵات بە سەر كوردستان لە ماوەیەكی كاتیدایە. لە كاتێكدا ئەم خەباتە بەردەوامە‌و كوردستان دەكەوێتە قۆناخێكی نوێ‌و هەمدیس شۆڕش لە كوردستان بەرەو بەرگری رەوای چەكدارانە دەڕوات‌و كوردستانیش دەكەوێتە بەر شاڵاوی ژینۆساید، رۆڵەكانی كورد یەكەمین هێزن كە بەرامبەر بە توتالیتاریزمی كۆماری ئیسلامی رادەوەستن‌و ئەو بزاڤەش پێی وایە كە هەتا گەیشتن بە ئازادی‌و دێموكراسی نابێت دەست لە خەبات‌و تێكۆشان هەڵبگرێت. هەروەك شەهیدی نەمر دوكتور قاسملوو دەڵێ‌: "ئەوەی بۆ شۆڕگێڕێك گرینگە ئەوەیە كە نابێ‌ هیچ كات شەرمەزاری ویژدانی خۆی بێ‌‌و دەبێ‌ هەردەم بتوانێ‌ ئیدیعا بكات ئەوەی بۆی كراوە‌و لە دەستی هاتووە، لە پێناوی ئازادی، شۆڕش‌و دێموكراسی‌و نیشتمانەكەیدا كردوویەتی‌و ئامادەیە كۆڵ نەدات"
بزووتنەوەی رەوای كورد لە قۆناخی شەڕی چەكداری هەتا گواستنەوەی خەباتی چەكداری بۆ خەباتی شار بە هۆی بارودۆخی سیاسییەوە، رەوتێكی پڕ لە هەوارز‌و نشێوی بڕیوە‌و زۆر لە رێگا ئەستەمەكان تەنگی پێ‌هەڵچنیوە، بەڵام هێشتا بێ‌لەبەرچاوگرتنی رێگا تەنگ‌و تاریكەكانی خەبات، رەوتی دینامیك‌و بەهەشتاوی خۆی دەپێوێ‌.
نەوەی نوێ‌‌و گۆڕان
بە هۆی گۆڕان لە كۆمەڵگای جیهانی‌و پەرەسەندی تێكۆنۆلۆژی‌و پێوەندییە خێراكان، بزاڤی كوردیش وەك دینامیزمی بەهێز بۆ رەهایی لە ستەمی نەتەوەیی لە نێو ئەم بازنە بەرینەدا خۆی وێنا دەكاتەوە. رەوشی ئێستاكەی كوردستان‌و پەرەسەندی رێكخراوە ناحوكمییەكان‌و پەرەپێدان بە رەوتی دێموكراتیزاسیۆن لە نێو كۆمەڵگای كوردی لە رۆژهەڵاتی كوردستاندا، بۆتە هۆی ئەوەی كە نەوەی نوێ‌ سەرەڕای درێژەدان بە خەبات‌و گەیشتن بە مافی چارەنووسن، هاوكات بە كەڵكوەرگرتن لە میتۆدە زانستییەكانی سەردەم‌و ئەم بازنە بەرینەی راگەیاندندا خوازیاری بەدەستەوە گرتنی چارەنووسی خۆیانن‌و خۆیان بە بەرەی "دێموكراسیخوازی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناڤین" دەزانن.
گەشەسەندن (Devlopment) بە واتای رەوتێكی ماریفەتی‌و زانستییە كە لە نێو كۆمەڵگای رۆژهەڵاتی ناڤین‌و بە تایبەتی كوردستان هێدی هێدی تەواوی بیاڤە كۆمەڵایەتی‌و فەرهەنگی‌و سیاسییەكانی گرتۆتەوە‌و وەك پرۆسەیەكی تێپەڕین لە سوننەت‌و هەنگاو بەرەو بنەما ماریفەتییەكان‌و رەهایی لەدەست توتالیتاریزمی رۆژهەڵاتی‌و بە تایبەتی لەژێردەستی پەلی هاوێشتۆتە سەر هزر‌و رامانی نەوەی نوێی ئەوڕۆكەی كورد. بە سەرنجدان بە جیهانی ئەوڕۆكە‌و گۆڕانی كۆمەڵگای كوردستان لە سەرەتای هەزارەی سێهەمدا، نەوەی نوێی كورد توانی گۆڕانێكی قووڵ لە پێكهاتەی كۆمەڵگادا بێنێتە ئاراوە‌و بزوتنەوەیەكی بەرین لە رۆژهەڵاتی كوردستاندا وەڕی بخات. بە هۆی رادیكاڵبوونی ویست‌و داخوازییەكانی خەڵكی كورد‌و رووبەڕووبوونەوەی لەگەڵ رێژیمی كۆماری ئیسلامیدا، وەڵامی داخوازییەكانیان بە ئاگر‌و ئاسن وەڵام درایەوە‌و رەوشی پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ لە كوردستاندا كەوتە مەترسییەوە كە بە پێی راپۆرتی رێكخراوی مافەكانی مرۆڤی كوردستان، هەر 5 خولەكێك بە شێوەیەك لە شێوەكان مافی مرۆڤ پێشێل دەكرێ‌‌و نزیك بە 70 لە سەدی ئەم رەوشە نالەبارە بەسەر لاوەكاندا زاڵە. لە كاتێكدا خەڵكی ماف ویستی كوردستان سوورن لەسەر مافەكانیان نەوەی نوێ‌و كردەوە پرسهەڵگرەكانیان لە چەند بوارەوە خاوەن بایەخێكی مۆدێڕن‌و هەڵگری بزاڤێكی تەواو عەقڵانین:
ـ گەشە‌و پەرپێدان بە خەباتی میللی ـ دێموكراتیكی رۆژهەڵاتی كوردستان.
ـ نەوەیەكی خودئاگا‌و دینامیكی كۆمەڵگای كوردستان‌و داینامۆی رابوونی هەستی نەتەوایەتی.
ـ سەقامگیری كولتوورێكی رەخنەگرانە‌و رێكخستنی بزاڤە كولتووری‌و كۆمەڵایەتییە نوێیەكان.
ـ بەهێزكردنی فەرهەنگی دیالۆگ لە كۆمەڵگای كوردی‌و بنیاتنانی هەستی "خۆیبوون"ی نەتەوەیی لە رۆژهەڵاتی كوردستان.
ـ رێكخستنی بزووتنەوە جەماوەرییەكان‌و خۆپیشاندانە سەرتاسەرییەكان(سێی رەشەممە، 18ی پووشپەڕی‌و شەهیدبوونی شوانەسەید قادری، كوژانەوەی برقی ماڵەكان بە بۆنەی ساڵڤەگەری شەهیدبوونی د.قاسلموو، بەڕێوەبردنی رێوڕەسمەكانی نەورۆز ‌و ...)
ئاسۆی نەوەی ئەوڕۆكە‌و گۆڕانی كۆمەڵگا
لاو، بە واتای قۆناخێكی تەمەنی كە زیندووترین‌و چالاكترین قۆناخی مرۆڤە‌و مەزنترین كاریگەری لەسەر گۆڕانكارییەكانی كۆمەڵگادا هەیە. بۆیە تایبەتمەندییەكانی لاو وەكوو: سەربزێوی، چالاكبوون، ناڕازی لە دۆخی هەنووكەیی، گۆڕانخواز، بەپەلە، دژەباو، نوێخواز‌و و لە هەمانكاتدا مەزنترین هێزی رادیكاڵی كۆمەڵگان. بۆیە لاوان لە هەر كۆمەڵگایەكدا زۆرترین نرخیان بە مەبەستی پێكهێنانی گۆڕان لە كۆمەڵگادا داوە‌و هەمیشە لە لایەن دەسەڵاتدارەكانەوە دەكەونە بەر شاڵاوی سەركوت‌و زەبرو زەنگەوە. لە نێو ئەم بازنە پێناسەكراوەدا، لاوی كورد، تاكێكی كۆمەڵگای كوردستانە كە بە هۆی رەوتێكی مێژوویی‌و دیل بوون بەدەستی سەرەڕۆیی‌و باڵادەستەوە، خوازیاری رەهایی لەو دۆخە داسەپاوەیە‌و خەباتی لاوانی كورد، خەباتێكی رادیكاڵ‌و لە هەمان كاتدا ئازادیخوازی‌و رەهایی لە توتالیتاریزمی ئیسلامییە. بۆ لاوانی كورد لە رەوڕەوەی مێژوودا ئازادی‌و دێموكراسی‌و گەیشتن بە مافە بنەڕەتییەكانی، لەسەرووی هەموو شتێكەوە بووە‌و بەنرخترین رۆڵەكانی خۆی لەم پێناوەدا قوربانی كردوە‌و بە دوور لە هەرچەشنە ئیدئۆلۆژی گەراییەك نرخێكی پڕبەهای بۆ دێموكراسی ‌و ئازادی داوە. بۆیە لەم سەردەمەدا كە جیهان لە گۆڕاندایە‌و چركە بە چركە جیهان لە نێو تۆڕە پێوەندییەكاندا چڕ دەبێتەوە، لاوانی كورد‌و بە تایبەتی یەكیەتیی لاوانی دێموكراتی كوردستانی ئێران پاش 63 ساڵ خەبات‌و راچەنین بۆ گەیشتن بە ئازادی، بە ئەركی خۆیان دەزانن كە لە ئامرازەكانی راگەیەنەگشتییەكان، ئینتێرنێت‌و ماڵپەڕ، وێبلاگنووسی، رێكخستن‌و وشیاركردنەوەی لاوەكان تێبكۆشن. لە رێگای نوێنەرەكانیانەوە دەنگی لاوانی كورد بگەیەننە رێكخراوە مرۆڤ دۆستەكان‌و لەپێناو هوشیاركردنەوە‌و رابوونی هەستی نەتەوایەتیدا بزاڤێكی سەرتاسەری وەڕێ‌ بخەن‌و رەوشی لاوانی كورد بكەنە پیڤاژۆی هاوكێشە جیهانییەكان. لەو كاتەدایە كە ئێمە نەوەی نوێی كۆمەڵگای كوردی بە باشترین شێوە دەتوانین ئاسۆی خەبات گەشاوە‌و رووپەڕێكی زێڕین بۆ نەتەوەكەمان تۆمار بكەین‌و نەوەی ئەمڕۆ ببنە بەردی بناخە‌و دینامیزمی كۆمەڵگای رزگاركراوی كوردستان لە چنگی رێژیمی پاشڤەڕۆژی كۆماری ئیسلامی، هەتا گەیشتن بە دێموكراسییەكی سەقامگیر‌و مرۆڤتەوەرانە.


ئەفراسیاب گرامی

هیچ نظری موجود نیست: