هەر نەوەیەك، رۆڵەی سەردەمی خۆیەتی

بزاڤی سیاسی ـ نەتەوەیی هەر نەتەوەیەك بە ئامانجی بنەبڕكردن‌و وەلانانی چەوسانەوە‌و دیلی‌و رزگاری لە چنگی دیكتاتۆری، بزاڤێكی عەقڵانی‌و پرس هەڵگر بووە كە هەموو چین‌و توێژەكانی كۆمەڵ بۆ وەڕێخستنی ئەو چەشنە بزووتنەوانە بەشدار بوون. هیچ بزووتنەوەیەك بێ‌ هیچ هۆكارێكی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی 

بزاڤی سیاسی ـ نەتەوەیی هەر نەتەوەیەك بە ئامانجی بنەبڕكردن‌و وەلانانی چەوسانەوە‌و دیلی‌و رزگاری لە چنگی دیكتاتۆری، بزاڤێكی عەقڵانی‌و پرس هەڵگر بووە كە هەموو چین‌و توێژەكانی كۆمەڵ بۆ وەڕێخستنی ئەو چەشنە بزووتنەوانە بەشدار بوون. هیچ بزووتنەوەیەك بێ‌ هیچ هۆكارێكی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی سەری هەڵنەداوە‌و هەموو كاتیش بزووتنەوە ئازادیخواز‌و مافخوازەكان لە ترۆپكی سەركەوتندا بوون‌و رووخان‌و نەمان بۆ دیكتاتۆر‌و سەرەڕۆكان بووە. لە نێو ئەم بزووتنەوەیەدا، گرینگترین رۆڵ‌و بەرپرسایەتی لە سەرشانی توێژی لاوانە كە بە بەشداری كردن لە شۆڕشە ئازادیخوازەكاندا هەمووكات وەك رووبارێكی بە لرفە خرۆشاون‌و قەڵافەتی دیكتاتۆرییان تێك شكاندوە.

توێژی لاو، وەك توێژێكی گۆڕانخواز‌و بە باندۆر‌و دینامیك، كۆڵەكەی سەرەكی هەر كۆمەڵگایەكن كە بێ‌ بەشداریكردنی توێژی لاوان هیچ شۆڕشێك نەگەیشتۆتە لووتكەی ئاواتەكانی سەركەوتن. لاوان، لەو قۆناغە تەمەنییەدان كە پڕە لە پەرۆشی كۆمەڵایەتی‌و خوازیاری گۆڕانێكی بە پەلە‌و ناهاوسەنگن، سەربزێو‌و گۆڕانخواز‌و بەپەلەن. ئەو تایبەتمەندییانە هەمووكات بۆتە هۆی ئەوەی كە دەسەڵاتە دیكتاتۆر‌و كۆنەپەرستەكان‌و نامۆ لەگەڵ دنیای پێشكەوتوودا، رووبەڕووی لاوەكان ببنەوە‌و پیلان بۆ بێدەنگكردنی ئەو توێژە ئەكتیڤ‌و چالاكە بگێڕن. بۆیە دیكتاتۆرەكان‌و سیستمە توتالیتێرەكان هەمووكات هەوڵی كپكردنی دەنگی ئازادیخوازی توێژی زیندوو و بە باندۆری لاوانیان داوە‌و لە هیچ هەوڵێك لەو پێناوەدا درێغیان نەكردوە. 

مێژووی خوێناوی نەتەوەیی كورد لە پێناو گەیشتن بە ئازادیدا، ئەوەی سەلماندووە كە هەزاران لاوی ئەمەگناس‌و نیشتمانپەروەری خۆی لەو پێناوەدا قووربانی داوە، هەروەك شەهید‌و رێبەری بیرتیژی نەتەوەكەمان دەڵێ‌: "گەلێك ئازادی بوێ‌، دەبێ‌ نرخی ئەو ئازادییەش بدات"، بۆیە لاوانی كوردیش، بە فیداكارییەكانی خۆیان‌و بەخت كردنی گیانی خۆیان لە پێناو ئازادی‌و بە ئاوات گەیشتنی نیشتمانەكەیاندا درێغیان نەكردووە‌و بوونەتە مایە شانازی‌و سەرفەرازی نەتەوەكەیان. هەروەك هەر نەتەوەیەك رۆڵەیەكی بەوەفای هەیە، نەتەوەی كوردیش، رۆڵەیەكی ئەمەگناسی بە نێو "پێشمەرگە" هەیە كە لاوانی كوردیش، هەموو كات وەك پێشمەرگە، سینگی بۆتە قەڵغانی تیری دوژمنانی نەتەوەكەی بۆ ئەوەی كە هیچ دوژمنێك نەتوانێ‌ زەفەر بە جەستەی نەتەوەكەی بدات‌و ئەو توێژە گۆڕانهەڵگر‌و خاوەن بڕوایەی كۆمەڵگای كوردین كە بە ورەیەكی پۆڵایینەوە بەرامبەر بە دیكتاتۆریەت‌و داگیركەرانی كوردستان، دەنگی مافخوازانەی خۆیان هەڵدەبڕن. دەنگێك كە ئازادی‌و دێموكراسی‌و دادپەروەرییان كردۆتە ئاوێنەی باڵانمای خەبات‌و تێكۆشانیان. 

نەوەی نوێ هەمووكات لە بنیادی گۆڕانی نەوەكانی پاش خۆی كاریگەری داناوە‌و بۆتە هەوێنی گۆڕانكاری‌و شۆڕشە مەزنەكان. زەمەنێك دەڕوات‌و نەوەكان سەرهەڵدەدەن‌و ئەوانیش دەبنە مێژوو. مێژوو وەك چەمك‌و زەمەن راناوەستێ‌‌و نوێ دەبێتەوە، ئەو نەوەیەی كە پاش نەوەیەكی دیكە سەرهەڵدێنێ‌‌و ئافراندن‌و داهێنانی نوێ‌ دەخوڵقێنێ‌، ئەو نەوەیە دیالۆگێكی پاش نەوەی خۆیەتی كە دەبێ‌ گۆڕان بەدی بهێنێ‌ هەتا نەوەكەی دوای خۆی بتوانێ‌ بیخوێنێتەوە. بەڵام مێژوو هەمووكات ئەوەی سەلماندووە كە شەڕی نەوەكان، شۆڕشەكانی لـێ‌كەوتۆتەوە، نەوەكان هەمیشە رەخنەگری نەوەكانی پیش خۆیانن. لاوانی كوردیش وەك نەوەیەكی گۆڕانخواز، هەڵگری ئاسۆی نوێبوونەوە‌و نوێخوازی بوون. بە رەخنەگرتن لە رابردوو، هەوڵ بۆ بنیاتنانی داهاتوو، درووستكردنی ئێستا، هەوڵی بنیاتنانەوەی‌و گەشەسەندنیان داوە‌و بە واتایەك، هەر نەوەیەك رۆڵەی سەردەمی خۆی بووە. 

لاوانی كورد، وەك دینامیزمی  پێكهێنانی گۆڕان لە كۆمەڵگای كوردیدا، خاوەن شوناسێكی نەتەوەی كوردین‌و بە شانازی كردن بە مێژوو و كولتوور‌و ئوستوورەكانی نەتەوەكەی، لە پێناو گەشەكردن‌و پەرەسەندنی كۆمەڵی  كوردەواریدا پێشەنگ‌و پێشڕەوی كۆمەڵەكەیان بوون‌و لە بنیاتنانی كۆمەڵێكی مەدەنی‌و دێموكراتیكدا هەنگاوێكی كاریگەریان هاوێشتووە. دەنگی ئازادیخوازی نەتەوەیەك بە نێو نەتەوەی كورد، دەكەنە هەگبەی ئەوین‌و نیشتمان‌و شارەو شار‌و گوند بە گوند دەیگێڕن‌و پەیامهێنەری ئاشتی‌و تەبایی‌و رۆحی پێكەوەسازانی كۆمەڵەكەیانن. بۆیە لاوان هەرچەند كە رۆحێكی پەپوولەیی‌و پڕ لە ئەوینیان هەیە، بەڵام لە بەرامبەر دیكتاتۆرییەتدا، لاوانی كورد هەمیشە وەك هەڵۆ بەگژ بێدادی‌و زۆردارییدا چوونەتەوە‌و بە دەنگێكی بەهێز‌و ورەیەكی پۆڵایین ترسیان خستۆتە سەر دڵی دوژمنانی كوردستانەوە. 

ئەگەر ئاوڕێك لە مێژووی خەباتی نەتەوەكەمان بدەینەوە، دەبینین رۆڵ‌و كاریگەری ئەم توێژە گرینگترین رۆڵی كاریگەر بووە لە هەڵگیرسانی شۆڕشەكان‌و پێكهێنانی ئاڵۆگۆڕەكاندا. هەمووكاتیش لە لایەن نەیارانی كوردەوە كەوتوونەتە پیلان بۆی‌و ویستوویانە بە پیلانە نامرۆییەكانی خۆیان دەنگی لاو كپ بكەن. لە قات‌و قڕی‌و كوشتن‌و ئێعدام بگرە هەتا گرتنەبەری ژینۆسایدی بێدەنگی وەك "ئێعتیاد، ئیدز‌و ... هەزاران دیاردەی كۆمەڵایەتی دیكە لاوانی كوردی بەرەوڕووی هەزاران كێشە‌و چەڵەمەی ژیان كردۆتەوە‌و بوونەتە ئاستەنگی كۆمەڵگای لاوی كوردستان لە هەمبەر پێشكەوتن‌و گەشەسەندندا. 

30 ساڵ بەسەر تەمەنی پڕ لە سەرشۆڕی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامیدا تێدەپەڕێ‌، تەمەنێك كە بۆ وڵاتی ئێران‌و بۆ نەتەوەكانی ئێران جیا لە قات‌و قڕی‌و بەتاڵانبردنی دەسكەوتەكانی شۆڕش‌و ئاوات‌و خولیاكانی كۆمەڵگای ئێران هیچ دەستكەوتێكی دیكەیان بۆ كۆمەڵگای ئێران بەدیاری نەهێناوە. سەرەڕای ئەو هەموو ملهوڕییەی كە كۆماری ئیسلامی بەرامبەر بە نەتەوەكانی ئێران‌و بە تایبەتی نەتەوەی كورد دەیكات. كۆمەڵگای ئێرانی بۆ سەدەكانی نێوەڕاست گەڕاندۆتەوە‌و كۆمەڵگایەك كە بەرامبەر بە دیكتاتۆری خرۆشابوون‌و خاوەن شۆڕشێكی سەرتاپاگیر لە پێناو دێموكراسیدا بوون. كەچی پاش سەركەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران، هەمووی ئەو دەسكەوتە بەنرخە ئازادیخوازانە‌و مرۆڤ تەوەرانە لە لایەن ئاخوندە بیرتەسكەكان‌و دواكەوتووەكانەوە بەتاڵان چوو‌و هەموو ئاوات‌و خولیاكان دیزە بەدەرخۆنەكران. بەڵام كۆمەڵگای ماف خوازی ئێران لە هیچ هەوڵێك بۆ گەیشتن بەم ئاواتە لە مێژینانە ماندوو نەبوون‌و سەر لەنوێ‌ خەباتی خۆیان دەست پێكردەوە. دەبینین پاش سێ‌ دەیە، خەباتی جەماوەری‌و مەدەنی كۆمەڵگای ئێران‌و بە تایبەتی بزووتنەوە سەرتاسەرییەكان پەرەی سەندووە. لە نێو ئەم بزووتنەوانەدا، لاوانی كۆمەڵگای ئێران، بە هۆی ئەو سیاسەتە چەوتانەی كە كۆماری ئیسلامی گرتوویەتەبەر، تووشی كۆمەڵێك دیاردەی كۆمەڵایەتی بوون كە خەسارێكی زۆری بە پێكهاتەی كۆمەڵەكەمانی گەیاندووە. 

لە نێو ئەم هەموو بێدەنگییەدا، لەم سەردەمە پڕ لە دەنگە دەنگەی جیهانی نوێ‌و سەردەمی تێكنۆلۆژی‌و گۆڕانەی جیهاندا، دەنگی مافخوازی لاوانی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان‌و نەوەی نوێی خەبات لە پێناو دێموكراتیزەكردنی كۆمەڵگای كوردیدا، دەنگێكی بەرز‌و بانگەوازێكی بە شكۆیە. دەنگێك كە خەریكە پەرەدەستێنێ‌ بۆ خەباتێكی سەرتاسەری لە ئێران‌و كوردستاندا. بۆیە دەنگی لاوان، دەنگێكە بۆ سیمای لاوانی كورد لە رۆژهەلاتی كوردستان‌و دەنگی مافخوازی‌و دێموكراتخوازی لاوانی كوردە لە پانتای جیهانی پڕ لە دەنگە دەنگدا. ئەو دەنگەی كە هیوای بڕوابەخۆبوون بداتە لاوانی كورد‌و ببێتە خولیای هەموو لاوێكی كورد. دەنگێك بۆ هەڵبڕینی دەنگی ئازادی‌و مافخوازی لاوان لە رۆژهەڵاتی كوردستاندا. بزاڤی رادیكاڵی لاوانی كورد، هەوێنی خەبات‌و تێكۆشانی بزاڤی نەتەوەیی‌و هێمای رابوونی هەستی نەتەوەیی لاوانی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستاندایە. لە كاتێكدا تێكنۆلۆژی پەرەدەستێنێ‌‌و دنیای راگەیاندن‌و تۆڕە پێوەندییە خێراكان لە نێو پرۆسەی بەجیهانیبووندا پەرەدەستێنێ‌، زایەڵەی تیرێژە جیهانییەكان كون‌وقوژبنەكانی جیهان دەتەنێتەوە، لاوانی كوردیش لە رێگای ئامرازەكانی راگەیەن گشتییەكانەوە دەنگی خۆیان لەگەڵ دنیای نوێ‌و گۆڕاندا تێكەڵ دەكەن‌و ئاوات‌و ویستەكانیان دابین دەكەن. 

***