یەكیەتیی لاوانی دێموكراتی كوردستانی ئێران وەك یەكەمین رێكخراوی تایبەت بە توێژی لاوان بۆ پێكهێنانی گۆڕان لە كۆمەڵگای كوردیو چاوساغی لاوانی كورد لە قۆناخە جۆراوجۆرەكانی خەباتدا...
بە دەستە بەهێزەكانی دامەزرێنەرانی كۆماری دێموكراتیكی كوردستان‌و بیری حیكمەتی پێشەوا قازی محەممەد، دامەزرا. بۆیە بە سیستماتیك كردنی ویست‌و داخوازیەكانی لاوانی كورد، هەردەم لە رابوونی هەستی نەتەوایەتی لە نێو توێژی لاواندا‌و نوێژەنكردنەوە‌و سڕینەوەی كولتوورە چەقبەستوو و دواكەوتووەكان هەوڵی بێ‌وچانی داوە. لە ماوەی خەباتی بەردەوام‌و نەپساوەی یەكیەتیی لاواندا‌و بڕینی چەندین قۆناخی ئەستەم‌و دژوار، سەرفرازانە تێپەڕ بووە‌و بە سەدان رۆڵەی وەفادار‌و نیشتمانپەروەری فیدای نیشتمانەكەی كردووە‌و هەنووكەش قۆناخەكانی سەركەوتن دەبڕێ. لە گۆڕەپانی كۆماری كوردستان، هێزی چالاك‌و ئەكتیڤی كۆمار‌و لە سەردەمی پاش كۆمار، هێزی مەیدانەكانی خەباتی راپەڕینی بەشكۆی گەلانی ئێران، لە مەیدانی بەرگریی لە كوردستان، بە وێنەی هێزی پێشمەرگە، پێشەنگی خەبات لە چیاكانی كوردستان‌و لەم سەردەمەشدا وەك هەمیشە هێزی خرۆشانی جەماوەری‌و رابوونی لاوان لە رۆژهەڵاتی كوردستاندایە‌و كۆمیتە‌و پۆلەكانی لە مەڵبەند‌و شاروشارۆچكە‌و گوندەكانی كوردستاندا رێكخستووە‌و لە ئاستی نێونەتەوەییشدا لە وڵاتانی پێشكەوتووی ئوورووپایی‌و ئەمریكاییدا بۆتە تریبوونێكی بەهێز بۆ گەیاندنی دەنگی مافخوازیی لاوانی كورد بە جیهانی دەرەوە‌و لە هەمانكاتدا ماڵێك بۆ پێكەوەبوونی لاوانی كورد بووە. بڕینی ئەم قۆناخگەلە بێ كێشە‌و چەڵەمە نەبووە، بەڵام بەردەوامیو گرینگیدان بە رۆڵی لاوان لە بزووتنەوەی نەتەوەییدا‌و هێزی گۆڕان‌و بنیاتنەری كۆمەڵگا، هەمیشە كۆڵەكەكانی هیوایان قورس‌و قایم هێشتۆتەوە.
جێگای باسە كە بە ئەندامبوون لە رێكخراوی ئەنترناسیۆنال سوسیالیستی لاواندا‌و زۆر هاڤبەندی جیهانی دیكەی تایبەت بە لاوان، یەكیەتیی لاوان توانیویەتی لە ئاستی نێونەتەوییشدا پەل بهاوێژێ‌‌و سەرەڕای كۆكردنەوەی لاوان لە ریزی تەشكیلات‌و كۆمیتەكانی خۆیدا، توانیویە لە رووی دیپلۆماسی‌و پێوەندی نێونەتەوەییشەوە هەنگاوی بەرز بهاوێژێ‌‌و بتوانێ ببێت بە تریبوونێكی بەهێزی دەنگی مافخوازانەی لاوانی كورد.
"مێژووی چۆنیەتی دامەزرانی یەكیەتیی لاوانی دێموكراتی كوردستانی ئێران، زۆر روون نیە‌و بەڵگەیەكی روون‌و ئاشكرامان لە بەردەست دا نیە كە لەوێدا رۆژی دامەزران، هۆی دامەزران، ئامانجەكانی یەكیەتی لاوانی تێدا باس كرابێ. بەڵام ئەوەی كە روون و ئاشكرایە لە ساڵی 1320ی هەتاویدا هەندێك هەوڵدراوە بۆ دامەزرانی رێكخراوی تایبەت بە لاوان.
بەڵام لە سەردەمی كۆماری كوردستاندایە كە دوو رێكخراوی سێنفی یەكیەتیی جەوانانی كوردستان‌و یەكیەتیی ژنانی كوردستان دادەمەزرێ‌‌و بە رەسمی كاروتێكۆشانی خۆیان دەست پێ دەكەن. هەر لەو سەردەمەدایە كە بڵاوكراوەی "هاواری نیشتمان" كە یەكەم ژمارەی لە 1ی خاكەلێوەی 1325 لە شاری مەهاباد‌و چاپخانەی كوردستاندا چاپ‌و بڵاو كراوەتەوە‌و زمانحاڵی یەكیەتیی جەوانانی كوردستان بووە.
گرینگترین كارو ئەركی یەكیەتیی لاوان لەو سەردەمەدا بە پێی بارودۆخەكەی‌و رەوشی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی خەڵكی كوردستان، دەتوانین بڵێین خوێندن‌و نووسینی زمانی كورد، راهێنان‌و پەروەردە كردنی لاوان، ئاشناكردنیان بە پرسە نەتەوەیییەكان‌و وشیاری نەتەوایەتی، بەشدارییان لە كارە ئیداری‌و كۆمەڵایەتییەكان‌و هەروەها سەرنجڕاكێشانی لاوەكان بۆ بە پێشمەرگەبوون لە سەردەمی كۆماردا.
یەكیەتیی لاوانی دێموكراتی كوردستانی ئێران، وەكوو یەكێك لە دەسكەوتە بەهێز‌و مۆدێڕنەكانی كۆماری كوردستان لە ساڵی 1324 بە دەستەبەهێزەكانی پێشەوای زانا‌و پیتۆڵو حەكیمی نەتەوەكەمان دامەزرا. ئەو رێكخراوەیە كە تایبەت بە توێژی لاوان بوو، وەكوو یەكەمین سێنفێكی تایبەت بە لاوەكان هاتە نیو كۆمەڵگای كوردیو توانی لە بەستێنە جۆراوجۆرەكانی كۆمەڵگادا خۆی بنوێنێ. رەنگە رێكخراوێك كە لەو سەردەمەدا‌و بە پێی هەل‌و مەرجی ئەو كاتی كۆمەڵگای كوردستان، لە ئاستی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا تاقانە‌و دەگەمەن بێت. چونكە لە كاتێكدا كە خەڵكی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بەدەستی دیكتاتۆرەكانەوە دەناڵن‌و هەموو ژیانی خەڵكیان بەرەو مەترسیی كردۆتەوە‌و مێژووی سەرەڕۆیی‌‌و دیكتاتۆری لەم ناوچەیەدا بێداد دەكا، كۆماری كوردستان لە نێو جەرگەی ئەم رەوشە ئاڵۆزە مێژووییەوە دێتەدەرێ‌‌و وەكوو دەسەڵاتێكی هەزارەی سێهەمی رۆڵی خۆی دەگێڕی. بۆیە یەكیەتیی لاوان، هەڵقوڵاوی بیری پێشكەوتنخوازانە‌و دێموكراسیخوازانەی رێبەرانی كۆماری كوردستان بوو هەتا بتوانن فەرهەنگێكی سیاسی لە ئاستی كۆمەڵگادا برەو پێ بدەن كە هەنگاوەكانی پێشكەوتن هەڵ بگرن. لەو كاتەدا كە كۆمەڵگا بەدەستی كۆیلەتی عەشیرەییەوە دەیناڵاند‌و هیچ فەزایەك بۆ دەرخستنی تواناكانی تاك لە كۆمەڵگادا نەبوو، دامەزران‌و رێكخستنی دوو رێكخراوی مۆدێڕن، توانی ئەو وزە‌و توانایە كۆ بكاتەوە كە ئیدی تاك وەك كۆڵەكەی سەرەتایی كۆمەڵگا دەربكەوێت. لەو ماوە كورتەدا بەڕێوەبەرانی رێكخراوی لاوان توانیان گۆڤارێك لە ژێر ناوی "هاواری نیشتمان" دەر بكەن كە گوتاری زاڵی ئەم بلاڤۆكە "خودئاگایی نەتەوەیی"یە‌و ئەوەندە بایەخ بە گوتاری نەتەوەیی دەدرێت، ئەوەندە داخوازییە سێنفییەكان نایەتەگۆڕی‌‌و بە چەشنێك هێزی وشیاری نەتەوەین. ئەوەیە كە دەبینین كەمتر ئاوڕ لە كێشە كۆمەڵایەتییەكان دراوەتەوە.
لە سەردەمی كۆماری كوردستاندا وەكوو نموونەیەكی بەرچاو، ناردنەدەرەوەی 60 كەس لە لاوەكان بۆ "باكۆ" لە یەكیەتیی سۆڤییەت بۆ فێربوونی زانست لەو وڵاتەدا. پاش ئەوەی كۆماری كوردستان هەرەسی هێناو رێبەرانی كۆمار شەهید كران‌و ئەوانەی كە دامەزرێنەر‌و بنیاتنەری كۆمار بوون پەردەوازەی شارەكانی كوردستان‌و تەنانەت وڵاتانیش بوون، رێكخراوی لاوان‌و بەڕێوەبەرانیشی پەردەوازە بوون‌و چوونە نێو خەباتی نهێنی‌و ژێرزەمینییەوە.
لە ساڵی 1329ی هەتاویدا، خەباتی پارلمانی "جبهە ملی" لە ئێراندا لە ژێر دروشمی خۆماڵیكردنی نەوتدا دەستی پێكرد‌و دەرەتانێكی نوێ بۆ ئازادیخوازان لە وڵاتدا هاتە ئاراوە‌و لەم نێوەدا بۆ كوردستانیش دەروویەكی نوێش كرایەوە. ئەم هەل‌و مەرجە بە شێوەیەك خەباتی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێرانی زیندووكردەوە‌و سەر لە نوێ رێكخستنەكانی خۆیان دەست پێ‌كردەوە‌و یەكیەتیی لاوانیش هەمان رەوشی پەیدا كرد. هەر لەو سەردەمەدا ساڵی 1332ی هەتاوی بڕیار درابوو لاوانی دێموكرات لە رێگای حیزبی توودەوە نوێنەریان لە فیستیڤاڵی جیهانی لاوان كە لە هاوینی ئەو ساڵەدا بەڕێوە چوو بەشدار بن‌و ئەم مەبەستە لە رۆژی 15ی جۆزەردانی 1332ی هەتاوی لاوانی شاری مەهاباد كۆبوونەوەیەكی بەرینیان لە باغی میكائیل لە دەورووبەری شار پێك هێناو بە دەستووری "موزەفەری" فەرماندەی تیپی مەهاباد كەوتنە بەر هێرش‌و لەو هێرشەدا لاوێك بە ناوی حەسەنی رەمەزانی شەهید كرا‌و ژمارەیەكیش بریندار بوون، ئەم رووداوەش بۆ هۆی ئەوەی كە خۆپیشاندانێكی بەرین‌و بەربڵا و لە شاری مەهاباددا بێتە ئاراوە‌و ئاكامەكەی گرتنی 50 كەس لە ئەندامانی حیزب‌و یەكیەتیی لاوان بوو.
بە دوای رووخانی دەوڵەتی میللی دوكتور موسەدەق، هەتا ئەم خەباتە هەتا شۆڕشی گەلانی ئێران لە ساڵی 1357دا بە شێوەی نهێنی درێژەی هەبوو. لە سەرەتای شۆڕشدا بەر لە ئاشكرابوونی خەباتی حیزبی دێموكرات، حیزب لە رێگای رێكخراوە سێنفییەكانەوە تێكۆشانی خۆی بە شێوەی ئاشكرا دەست پێ كرد. ئەوە بوو كە لە شاری مەهاباد یەكیەتییەكانی ژنان‌و لاوان سەر لە نوێ بە شێوەی ئاشكرا دەستیان بە رێكخستن كردەوە كە ئەوكات بە رێكخراوی لاوانی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران نێوبانگی هەبوو.
رۆژی 19/3/1359ی هەتاوی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران بە بڕیاری دەفتەری سیاسی، رێكخراوی لاوانی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێرانی هەڵوەشاوە راگەیاند‌و بڕیار درا كە یەكیەتیی لاوانی دێموكراتی كوردستانی ئێران دابمەزرێ‌‌و لە رۆژی یەك شەممە 25/3/1359ی هەتاویدا یەكیەتیی لاوانی دێموكراتی كوردستانی ئێران دەست بە كارو تێكۆشانی خۆی كردەوە. یەكیەتیی لاوان هەتا پووشپەڕی 1360 ی هەتاوی كۆمیتەی بەڕێوەبەریی گشتیی پێك هێناو لە هەمان ساڵدا كۆنفڕانسی یەكیەتیی لاوان بەستراو كۆمیتەی بەڕێوەبەریی گشتیی هەڵبژێردرا‌و بەرنامە‌و پێڕەویە خۆی لەو كۆنفڕانسەدا پەسند كرد‌و پاشان بە نێو لاوەكان لە شار و شارۆچكەكانی كوردستاندا بڵاو بۆوەوە.
لە خەزەڵوەری ساڵی 1360دا یەكەمین ژمارەی گۆڤاری "لاوان" واتە ئۆرگانی كۆمیتەی بەڕێوەبەریی یەكیەتیی لاوانی دێموكراتی كوردستانی ئێران بە دوو زمانی فارسی‌و كوردی بڵاو بۆوە‌و دواتر بەشە فارسییەكەی دەرنەچوو. . گۆڤاری "لاوان" وەكوو دووهەمین دەورەو درێژەی دەوری دووهەم، لە كاتێكدا دەردەچێت كە شەڕێكی قورس بەسەر كوردستاندا دەسەپێت‌و یەكیەتیی لاوانیش وەكوو پێشمەرگە دەچنە مەیدانەكانی خەبات‌و بەرگری لە خاك‌و نیشتمان دەكەن. لەو زەمەنەشدا دوژمنانی گەلەكەمان ناهێڵن‌و مەودا نادەن كە ئەو رێكخراوەیە ئەركە سێنفییەكانی خۆی بەجێ بگەیەنە‌و بە دوای شوناسی نەتەوەیی‌‌و بەرگری لە نەتەوەكەی شاخەكان دەكاتە سەنگەری بەرخۆدان‌و راچەنین. لێرەدایە كە گۆڤاری لاوان دەست بە وەشان دەكات. گوتاری زاڵی ئەم دەورەیە، "گوتاری بەرگری"یە. بەرگری لە نەتەوەیە كە خاوەن كیانی سیاسی خۆی نیە‌و لە لایەن دوژمنانییەوە دەچەوسێتەوە‌و ئاسمیلە دەكرێت. گۆڤارەكە سەرەڕای ئەوەی كە گوتاری بەرگری هەمووی داگرتوە، جارناجارێك ئاوڕ لە كێشە كۆمەڵایەتییەكان دەداتەوە. جێگای باسە كە ئەم دەورەیە لە گۆڤاری لاوان، "56" ژمارەی لـێ چاپ‌و بڵاو بۆتەوە.
شایانی باسە كە لە ناوچە جیاجیاكاندا ساڵی 1358 سەر لە نوێ گۆڤاری هاواری نیشتمان ئۆرگانی یەكیەتیی لاوان بڵاو كرایەوە. لە هەمان ساڵدا لاوانی مەهاباد گۆڤاری گەلاوێژیان دەركرد، لە شاری بانە "روانگەی لاوان" لە ژێر ناوی ئۆرگانی یەكیەتیی لاوان ـ بانە، چاپ‌و بڵاو دەبووەوە.
رێكەوتی 20ی خەرمانان تا 20ی رەزبەری 1361، لە پەیامی شەهید د.قاسملوو، سكرتێری گشتیی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران كە بۆ هەموو چین‌و توێژەكانی كۆمەڵگا‌و سەبارەت بە هێرشی كۆماری ئیسلامی بۆ سەر كوردستان، رایگەیاند كە "ئەندامانی یەكیەتیی لاوان وەك جاران لە ریزی پێشەوەی دیفاع لە ئازادی بەشدار بن‌و لە هەموو بارێكەوە لەگەڵ تەشكیلاتی حیزب‌و هێزی پێشمەرگە هاوكاری بكەن."
ئەو رەوتە هەتا كۆتایی هاتن بەشەڕ لە كوردستان‌و دابەزین لە خەباتی شاخ بەرەو شاخ‌و یەكیەتیی لاوان كە ئۆرگانی خۆی سەر لە نوێ زیندوو دەكاتەوە‌و لە ساڵی 1378 بەملاوە ئۆرگانەكەی مۆدێڕنتر‌و ئۆرگانیزەتر دەكاتەوە‌و كۆنگرەی یەكەمی خۆی لەو سەروبەندەدا دەبەستێ. لەم سەردەمەدا بە هۆی ئەوەی كە رێفۆرمی دەوڵەتی دێتە مەیدانەوە، گوتاری كۆمەڵگای مەدەنی دەبێتە گوتاری زاڵی "گۆڤاری لاوان" لە دەورەی سێهەدا. هەروەها وێڕای ئەوەی كە گوتاری نەتەوەیی بە شێوەیەكی مۆدرێن چاو لێدەكرێ، دێموكراسیخوازی‌و كۆمەڵگای مەدەنی‌و فەرهەنگی سیاسیی دێموكراتیك دەبێتە گوتاری زاڵ‌و بەستنی یەكەمین كۆنگرەش، گوتار كۆمەڵگای مەدەنی‌و بردنەسەر ئاستی داخوازییەكانی توێژی لاوان‌و دەركەوتنی هێز‌و تواناكانی لاو. لە كۆنگرەی یەكەمی یەكیەتیی لاوانەوە هەتا هەنووكە وێڕای گیروگرفتەكان، ئێستاشی لەگەڵدا بێت، گوتاری كۆمەڵگای مەدەنی بەهێزترین گوتارە كە لە رەوتی خەبات‌و چالاكییەكانی یەكیەتیی لاواندا بەرجەستە بووە‌و خۆی وێنا كردووە. بەستنی نزیك بە چوار كۆنگرە، نیشانەی بەردەوامیو چالاكبوونی ئەم ریكخراوەیە‌و توانیویە جێگای خۆی لە نێو خەڵكی كوردستاندا بكاتەوە.
كۆنگرە وەكوو بەرزترین ئۆرگانی یەكیەتیی لاوان، كۆمەڵكیك باس‌و تەوەر لە خۆ دەگرێ كە پێویستە وەكوو رێكخراوی لاوان‌و ئەندامەكانی خۆی بۆ ئامادە بكات‌و بە وردی بپەرچێتە سەر ئەو كارانە‌و بتوانێ كۆنگرەیەكی سەرەكەوتوو وەدی بهێنێ.
لەو سات و كاتەدا كە بەرەو كۆنگرەی پێنجەمی رێكخراوەكەمان دەچین، كە زۆر ئاڵوگۆڕێ سیاسی‌و كۆمەڵایەتیی هاتۆتە ئاراوە، هەر وەها شوێن لەسەر پێگەی كۆمەڵایەتیی‌و سیاسیی لاوەكانیش دادەنێ، كۆنگرەی پێنجەمی یەكیەتیی لاوان دەبێ هەڵگری كۆمەڵێك باسی پێوەندیدار بەو رەوشە ئاڵۆزە بێت‌و بتوانێت ویست‌و داخوازییەكانی لاوانی كورد بە تابیەتی رۆژهەڵاتی كوردستان بخاتە رۆژەڤی كۆنگرەوە.
یەكیەتیی لاوان بە هۆی بارودۆخی خەباتەكەیەوە لە نێوان ساڵی 1373 هەتا 1378دا تێكۆشانی بەرەو لاوازی چوو و گۆڤاری لاوان چاپ‌و بڵاو نەكرایەوە. بۆیە لە ساڵی 1378دا یەكیەتیی لاوانی دێموكراتی كوردستانی ئێران پاش ئەوەی كە ئۆرگانی خۆی سەر لە نوێ بە شێوەیەكی نوێتر رێكخستەوە‌و یەكەمین كۆنگرەی خۆی لە ساڵی 1379ی هەتاویدا پێك بێنێت. بە پێی پێڕەوی نێوخۆیی یەكیەتیی لاوان، هەر دوو ساڵ جارێك كۆنگرە پێك دێت، بەو پێیە، هەتا ئێستا 4 كۆنگرەی خۆی (یەكەمین گۆنگرە كە لە ڕۆژانی 4 تا 6 بەفرانباری ساڵی 1379 هەتاوی، كۆنگرەكانی دووهەم و سێهەم بە هەر دوساڵ جارێك لە مانگی گەلاوێژ لە ڕۆژانی 21 تا 23ی گەلاوێژی 1382ی هەتاوی و 20 تا 22 ی گەلاوێژی 1384ی هەتاوی‌و 13 ـ 16ی گەلاوێژی 1386ی هەتاوی) بەستووە‌و هەنووكەش كۆنگرەی پێنجەمی خۆی بە سەركەوتووییەوە دەبەستێت.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر