خۆكووژی دیاردەیەكی نامۆی كۆمەڵگا كوردی

ئەنتیگونا دەڵێ‌: "ئەوەی من دبێت لە ئەستۆی بگرم مەرگێكی جوانە".

لە بارودۆخی ئێستاكەی جیهان‌و دنیای پڕ لە گۆڕان‌و گۆڕانكاری زانست‌و تیكنۆلۆژیدا، گوتارە فەرهەنگییەكان‌و توێژینەوە‌و راڤەكردنی دیاردە كۆمەڵایەتییەكان دەورێكی سەرەكیی لە پانتایی رۆژنامە‌و گۆڤار‌و راگەیاندنەكان‌و میدیاكانی جیهانی دەگێڕن‌و لە لایەن لێكۆڵەوەرانی زانستی كۆمەڵناسی‌و دەرون ناسییەوە دەخرێنە بەر باس‌و شرۆڤەوە. لە راستیدا دیاردە كۆمەڵایەتییەكان خۆسەری‌و بێ‌ هیچ پێشینەیەك‌و هۆكارێك سەرهەڵ نادەن، دیارە فاكتارگەلێكی تایبەت بە خۆیی هەیە كە دیاردەیەكی با‌و‌و گشتگیر لە كۆمەڵگادا بە فرەجۆری‌و فرەچەشنی دەخوڵقێنێ‌‌و كۆمەڵگا تووشی قەیرانێكی دەست‌و پێ‌گیر دەكا. یەكێك لەو دیاردە فرەباو گشتگیرەی جیهانی ئەوڕۆكە "خۆكووژیە"، ئەو دیاردە دزێوەی چارەسەر نەكراوەی مرۆڤ كە ئەمڕۆ، رووبەڕوی  هەموو توێژەكانی كۆمەڵگا بۆوەتەوە‌و وەك راستییەكی حاشاهەڵنەگر‌و نەخۆشییەكە سەردەمییانە گریمانگیری هەزاران كەس بۆتەوە‌و لە هەرچوار قوژبنی دنیاوە لە بیابانی مەرگێكی لە خۆنامۆبوون‌و ناسروشتی دەكەونە بەنداوی ئەم مەرگە  ئەفسووناویییەوە. خۆكوژی دیاردەیەكی باو‌و سەردەمیانە، نەتەنیا وڵاتانی جیهان‌سێهەم بەڵكوو وڵاتانی هەموو جیهان داوێننگیری ئەم نەخۆشیەیە‌و پێوە دەناڵێ‌‌و تا دێت روو لەگەشە سەندن‌و زۆر بوون دەكا‌و رۆژانە هەزاران مرۆڤ لە ئامێزی چەترەنامۆكەیدا وون دەكا. پێشینەی خۆكووژی وەك دیاردەیەكی مێژووی كۆن هەر بووە‌و مرۆڤی كۆنیش پێوە ناڵاندویەتی. لە سەردەمی كۆیللەتی‌و هاوكات گلادیاتۆرەكان، كۆیللەكان بۆ رزگاربوون لە دەست ئەربابەكانیان خۆكووژییان بە باشترین رێگا چارە دەزانی، سەدەكانی ناوەڕاست‌و رێنسانس بە هۆی قەیرانی سیاسەتی ئەنگیزاسیۆن (بنەبڕكردنی بیروڕا) رۆشنبیران خۆیان دەكوشت، زاڵبوونی نیزامی سەرمایەداری‌و گەڕانی سەرمایە كرێكاران‌و هەژاران دخاتە مەترسی‌و ئازارەوە كە خۆكووشتن بە رێگای ئازادی‌و رەهایی دەزانن، شەڕەكانی ماڵوێرانكەی جیهانی یەكەم‌و دووهەم، جیا لە ماڵوێرانی‌و ئاكامەكانی ئەو دووشەڕە، كۆمەڵێك كاریگەری لەسەر نەوەكانی شەڕ‌و دوای شەڕ دادەنێ‌ كە راستەوخۆ كاریگەریان لەسەر پەرەسەندنی خۆكوژی هەبوو. ئەوڕۆكە لە هەزارەی سێهەم‌و پێشكەوتنی تێكنۆلۆژی دیاردەی خۆكووژی دەبێتە مووخوركەیەكی كۆمەڵگای مرۆڤایەتیی‌و تا دێت پەرەدەستێنێ‌‌و روو لە زیاد بوون دەكا. 

خۆكوژی لە دو وشەی لاتینی Sui بەمانایی "خود"‌و Caedere بە مانای " كوشتن" وەرگیراوەو لە كاتی ئێستادا بە شێوەی "خۆكووشتن" ناسراوە و دیاردەیەكی گومناوە لە لایەن لێۆڵەرانەوەیە. یەكەمجار ئەم چەمكە لە لایەن "دفونن"ی فەرانسەوی لە ساڵی (1737.ز). بەكارهێنرا. لەسەربنەمای پێناسەی گشتی لەسەر خۆكوژی، تەنیا رێگاو ئاخرین رێگاچارەی مرۆڤی خۆكوژ بۆ لە نێو بردنی خودئاگاهی مرۆڤ لە بارەی خۆیەوەیە. هێندێك لە زانایانی كۆمەڵناسی لە سەر ئەو بڕوایەن كە دیاردەی خۆكوژی وەك بیرو هزرێكی نهێلیستی ناو دەبەن‌و نهێلیسمی پەرەسەندوو لە كۆتاییەكانی سەدەی هەژدەهەم بە هۆكاری ئەم دیاردە دەزانن‌و دەڵێن كە تاك لە خۆ‌و ژیانی دەوروبەری خۆی ماندوو بووە‌و بێ‌نۆرمی لە كۆمەڵدا دەبێتە هۆی ئەوە كە تاكی خۆكوژ مەرگی خۆی بكاتە پردەبازی دەربازبوون. "دوركهیم" دەڵێ‌: خۆكوژی مەرگێكی ئاگایانە بە هۆی كردەوەیەكی راستەوخۆی مرۆڤە‌و ئاكامەكەشی سڕینەوەی ژیانە. لە لایەكی دیكەوە "ئیدون شناید مەن" دەڵێ‌: خۆكوژی و لەناو بردنی خود بە هۆشیاریەوە‌و هۆكارەكەشی نارەحەتی‌و ئازاری مرۆڤە لە چەند رەهەندەوە كە بۆ رزگاری لەو ئازارانە، سڕینەوەی ژیانی بە چاكترین چارەسەر دەزانێ‌. كۆمەڵناسە لیبڕاڵەكان خۆكوژی بە هۆكاری نەبوونی ئازادی تاكەكەسی دەزانن‌و لەو باوەڕەدان نەبوونی ئازادی تاكەكەسی مرۆڤ تووشی لە خۆنامۆبوون دەكا‌و درگا بەرەو لە نێوبردنی خۆی دەكاتەوە. لە لایەكی دیكەوە، ماركسیستەكان بە تێڕوانین لە مەسەلەی ئابووری‌و گەشەی سەرمایەداری لەسەر ئەو باوەڕەن كە: هۆكاری سەرەكی هاندانی مرۆڤ بۆ خۆكوژی چەوساندنەەوی چینی كرێكار‌و سەرمایەدارییە كە دەبنە هۆكاری سەرهەڵدانی دیاردە كۆمەڵایەتییەكان. لەم نێوەدا بە هۆی ئاستی بەرزی دیاردەی خۆكوژی لە نیو ژناندا، فیمنیستە رادیكاڵەكان بە پێداگری لەسەر ئەوەی كە كۆمەڵگای پیاوسالاری‌و چەوساندنەەوی ژنان یەكێك لە هۆكارەكانی ژن بەرەولای خۆكوژییە، دەڵًێن پیاوان گەورەترین هۆكاری توندوتیژی دژ بە ژنان‌و ژنان كاتێك هەست بە هەڵاواردن دەكەن كە لە لایەن پیاوانەوە ئازار دەدرێن‌و لە ئاكامدا دەبێتە هۆی كردەوەیەكی خۆكوژیانە‌و كۆتایی بە ژیانی خۆی دێنێ‌.  

بەڵام بە گشتی، بێ‌ نۆرمی، خەمۆكی، لە خۆنامۆبوون، هەژاری، ترس‌و تووڕەیی، ئەوین‌و خۆشەویستی‌و...هتد، دەبنی ئسترسێكی ترسێنەر كە هەموو درگاكان دادەخا‌و مرۆڤی خۆكوژ بۆ كردوەیەكی خۆكوژیانە‌و مەرگێكی ئەنقەست لە پێناو دەربازبوون لە كێشەكان، بۆ نەمان لە دۆخێكدا كە ناتوانێ‌ چارەسەریان بكا، رێگەیەكی داچڵەكێنەر‌و توندوتیژانە هەڵدەبژێرێ‌‌و كۆتایی بە ژیانی خۆی دێنێ‌. ئەمانە هەمووی لە رووی دەروونیەوە هاندەر‌و پاڵنەری مرۆڤن بۆ كردەیەكی خۆكوژیانە. دیارە بۆ هەر دیاردەیەكی قەیرانخوڵقێن هەموو لایەنەكانی سیاسی ـ كۆمەلایەتی ـ فەرهەنگی بەرچاو‌و كاریگەرە كە رێگا بۆ هەڵبژاردنی مەرگ خۆش دەكەن. 

چوار هۆكاری گرینگ كە دەبێتە پاڵنەری مرۆڤی كورد بۆ ئینتیمایی دیاردەیەك وەك خۆكووژی:

1ـ هەژاری فەرهەنگی:

یەكێك لەو هۆكارە پاڵنەرانەی كە ئەمڕۆ بۆتە باو لە هەبوونی دیاردەیەك بە ناو خۆكوژی، هەژاری فەرهەنگییە كە مرۆڤ لە كۆمەلێك كە هەژاری فەرهەنگی بەسەریدا زاڵە‌و رۆژانە ئەم كێشەی سوننەت‌و دەربازبوون لە سوننەت زۆر قەیرانی گەورە دەخوڵقێنێ‌‌و بە تایبەتی ململانێی نەوەی كۆن‌و سوننەت لە گەڵە نەوەی نوێ‌‌و مودڕنیتە. كۆمەڵگای كوردی لە دۆخێكدا كە بەناو دۆخی كولتوورسازی خێرا هەنگاو دەنێ‌ داوێنگیری كێشە كۆمەڵایەتییەكانی وەك دیاردەیی خۆكوژی. لێرەدا شایانی باسە كە ئیسلامیزەكردنی كۆمەڵگا‌و رەهایی لە سوننەت پێكەوە سەرقاڵی ململانێن، مرۆڤی خۆكوژ بە تایبەتی لاوانی ئێستاكە‌و ژنان لە ئاپوورەی ئەم كولتوورە ساوایەدا گرفتارن. هەژاری كولتووری كە كورد داوێنگیری بووە، مرۆڤی كورد دەخاتە نێو قەیرانێك كە توانای دەربازبوون لەو كولتوورە داسەپاوە بەسەر كولتوورێكی ساوادا نیە‌و لە ئاكامدا نەمان دەكاتە رێگا چارەی دەربازبوون. شایانی باسە كە كولتوور بنەمایی هەركۆمەڵگایەكی مودێڕن‌و شارستانیەتی مودێڕنە. لە پاڵ ئەم كولتوورە داخراوەدا، ژنانی كورد رێژەیەكی یەكجار زۆریان لە رادەی خۆكوژی لە كوردستان‌دا هەیە‌و رۆژانە لەملاولا هەواڵی خۆسوتاندن یان خۆ لەداردان،...هتد دەبیسترێ‌. لە كاتێكدا كە ژنی كورد بە هۆی كولتورێكی داخراو هێندێك نەریتی كۆن‌و سوننەتی زاڵ، ناتوانێ‌ خۆی دەرباز بكا‌و لە كۆتاییدا كۆتای بە ژیانی خۆی دێنێ‌‌و خۆی لەگەڵ بڕشتی ئاگر‌و نەوت بەرەوڕوو دەكا. هۆكارەكانی ژنی خۆكوژی گیرۆدەی كولتوور زۆرن، وەك: كولتووری پیاوسالاری لەسەرووی هەمووانەوە، بەشدارنبوون لە بازاڕی كار، ژن‌بەژن، بنەتوو، نەخوێندەواری، ...هەزاران كێشەی نەخوازراو بۆ ژنان. 

بەگشتی كولتووری خاوێن‌و ئەمڕۆیی، كەرامەتی تاكی كۆمەڵر دەپارێزێ‌‌و تاكی خۆكوژ ئەگەر لە كولتوورێك سەردەمییانەی خۆیدا ژیان بكا ئەوا دیاردە كۆمەڵایەتییەكان سەرهەڵ‌نادەن‌و هیچ دیاردەیەكی كۆمەڵایەتی بێ‌ خەساری كولتووری بوونی‌و لە رێگەی "كولتوورسازی"‌و بنیاتنانەوە‌و پێناسەكردنەوەی كولتووری كۆمەڵگا دەتوانین خەسارە كولتوورییەكان راڤە بكەین‌و چارەسەریان بكەین.

2ـ قەیرانی شوناس: 

یەكێكی دیكە لەو قەیرانانەی كە لە كۆمەڵگای كوردیدا دەبێتە پاڵنەری تاكی كورد بەرەوە دیاردەی خۆكوژی، قەیرانی شوناسە كە لە لایەن تاكی كوردەوە وەك نامۆبوون لەخۆ تووشی بووە. لە خۆنابوون دیاردەیەكە كە بە تایبەتی لە نێو لاواندا زۆر بەرچاوە‌و هۆكارەكەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو خەسارانەی كە لە كۆمەڵگای كوردی كەوتووە‌و هەردەم كوردستان لە بەردەمی هێرش‌دا بێ‌ئەمان نەبووە‌و جۆرێك لە دوفاقێتی شوناس لە هەموو جۆر شوناسێك كە "تاك" خۆی بناسێ، توش بووە‌و لە بەرامبەر شاڵاوێك لە خۆنامۆبووون‌و فەرامۆشی "خۆناسین" دایە. دوفاقێتی بە هۆی ئاسمیلەكردنی فەرهەنگی ـ نەتەوەیی لە لایەن داگیركەرانەوە، نەخۆشی شوناس لە لایەن مرۆڤی كوردەوەیە. بۆیە شووناسی كوردبوون شووناسێكی نەخۆش‌و پێویستی بە دۆزینەوەی دەلاقەكانی شووناسە لە هێڵی وەلانانی شووناسە داسەپاوەكان بۆ "تاكی كورد". 

3ـ هەژاری ئابووری: 

ئابووری وەك بنەمایی هەر كۆمەڵگایەكە لە پێناو گەشەكردن‌و ئیمكانات لە نێو كۆَمەڵدا كاریگەری هەیە. هۆكارگەلێك وەك: هەژاری ونەداری، بێكاری، نەبوونی ئیمكاناتی بژێوی‌و... هتد، هۆكارگەڵیكی دیكەن كە نەتەنیا كۆمەڵگای كوردی توشی بووە، بەڵكو وڵاتانی جیهان سێهەمیش بە گشتی پێوە دەناڵێ‌‌و دەبێت پاڵنەری دیاردە ناسرووشتی‌و دزێوەكانی كۆمەڵگا كە یەك لەوان خۆكووژییە. 

4ـ خەسارە كۆمەڵایەتی ـ دەروونی: بیروڕای پوچ، ناهۆمێدی، هەست بە گوناە كردن، ئیعتیاد، هەست كردن بە شكەست،خەمۆكی، قەیرانی توندی دژ بە خۆشەویستی، نەخۆشییەكانی دەرونی، نەخۆشییەكان لەشی كە دەبێتە هۆی ناهوێدی بە درێژە بە ژیان وەك: ئەیدز، سەرەتان، ...هتد‌و كۆمەڵێك خەساری دیكە كە مرۆڤی كورد تووشی بووە‌و رۆژانە لە دەورووبەی بنەماڵە‌و كێشەكانی ناو بنەماڵە، تەڵاق، كەڵوەرگرتنی جینسی لە ژنان‌و كێشەی ناموس‌و ... كاریگەری لەسەر مرۆڤی كورد داناوە‌و دەستەویەخەی هزر‌وئەندیشەی كۆمەڵگای كوردی بووە‌و هەررۆژە تاكی كۆمەڵگای كوردی لەسەرشەقامەكان‌و كۆڵانەكان دەهێڵیتەوە‌و هیچ رێگایەكی بۆ ناهێڵێتەوە‌و تەواوی درگاكانی هیوای لێ‌دادەخا‌و سەرەنجام خۆكوژی دەبێتە ئامانج. خەسارە كۆمەڵایەتی ـ دەروونیەكان كە هەموو دەگەڕێتەوە بۆ سەر فەزایەكی میلیتاریزە‌و كولتوورێكی زاڵی ئیسلامیزەكراو، هەژاری ئابووری كوردستان‌و سەرهەڵدانی دیاردە دزێوەكان بەسەر كۆمەڵگای كوردی و نەبوونی میكانیزمێك بۆ چارەسەری خەسارەكان‌و لێكۆڵینەوە لەو دیاردانە. 

لە كۆتایی دا دەتوانم بلێم كە، هۆكارە سیاسیی ـ كۆمەڵایەتی ـ كولتووری‌و ئابووری لە كۆمەڵگای كوردیدا، پێكهێنانی شاری ئاگر لەخۆبەردانی پێك‌هێناوە.قەیرانە كۆمەڵایەتییەكان‌و پەرەدان بە ئیعتیاد‌و نەبوونی شوێنی ئاسایش بۆ منداڵان، لاوان، بەساڵاچووان‌و هەروەها نەبوونی فەزایەكی لەبار بۆ دەرخستنی تواناكانی "تاك"ی كورد لە هەموو بوارەكانی كۆمەڵگادا، لەمپەرن لە بەرامبەر چارەسەری خەسارەناسی كۆمەڵگای كوردیدا. لە دەرەنجامی ئەم كورتە باسەدا بۆ دەربازبوون لە پەرەسەندنی دیاردەی خۆكوژی‌و بوونە خۆراكی ئاگر، ئێمە دەبی خۆڕاگر بین‌و هەرگیز دەستبەرداری ماف‌و ئازادییەكانمان نەبین. فێری ماناداركردنی ژیان بین‌و سەرەكیترین هەوڵی ئێمە ئەوەیە سوود لە تواناكانمان بگرین‌و تاكێكی خودی‌و زۆرترین‌و دژوارترین رێگاكانی ژیان تاقی بكەینەوە. هەرگیز نابێ‌ وا تێ‌بگەین كە رووخان‌و نەمانی رێگایەك بەرگری دەكات لە ئامانج، ژیان بە مانای تاقی كردنەوەی سەختییەكانە، مانای خۆڕاگری لە بەرامبەر لەمپەر‌و چەڵەمەكانی سەر رێگایە بۆ گەیشتن بە لوتكەی سەركەوتن‌و خۆشبەختی‌و بەختەوەری.