هێمن ... شاعیری هاوار و شیوەنی سەدەی بیستەم

ژیانی هێمن بەناو شەقامی دڕكاوی سەفەر دەكا ...

شاعیرو نووسەر و وەرگێڕو رووناكبیری ناوداری كوردستان، محەممەدئەمین، كوڕی سەید حەسەنی شێخەلیسلامی موكری ناسراو بە مامۆستا "هێمن" لە شەوی 4 لەسەر 5 ی مانگی مەیی ساڵی 1921 لە گوندی "لاچین"‌ی نزیك شاری مەهاباد لەدایك بووە. هەر بە منداڵی دەخرێتە بەر خوێندن‌و چەند ساڵ لە قوتابخانەی "سەعادەت" لە شاری مەهاباد دەخوێنێت.

پاشان باوكی لە قوتابخانە دەریدەهێنێت‌و دەینێرێت بۆ خانەقای شێخی بورهان، هەر لەو سەردەمەدا هۆگری شیعر و ئەدەبییات بووە. خۆی دەنووسێ كە" لەگەڵ هەژار شەو و ڕۆژ خەریكی خوێندنەوەی چیرۆكی وەكوو ئەسكەندەرنامە، ئەمیرئەرسەلان، شێرۆیە، حوسین كوردی شبستەری، خاقانی و هتد بووین..." هەروەها دەنووسێ كە: خانەقای بورهان جێگای خوێندن و فێربوون بوو. چونكە جێگای هەموو جۆرە مرۆڤێكی لێ دەبووە. لە هەموو بابەتێكی لێ بوو. دوای 4 ساڵ لە ‌خانەقادا كە زۆر خۆشم رابوارد، گەڕامەوە بۆ گوندی كولیجە، كە مڵكی خاڵی خۆم بوو..." لەوێش بەردەوام دەبێ لە سەر خوێندن و دوایە دەچێتە خزمەت مامۆستا( فەوزی) مەلای گەورە و ئەدیب و مامۆستای دڵسۆزی مامۆستایان. هێمن خۆی نووسیویە "من دەبێ بڵێم دەسكردی "فەوزی"م، ئەو هەڵیوەشاندمەوە، تێكی هەڵشێلامەوە، و سەر لە نوێ دروستی كردمەوە. ئەو حاجی قادری كۆیی، نالی، كوردی، سالم، مەولەوی، حەریق، مەحوی، ئەدیب و وەفایی پێ ناساندم". هێمن، هەر لە تافی لاویەتییەوە، تێكەڵ بە خەباتی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی كورد دەبێ بە چەشنێ كە شان بەشانی هەڤاڵانی "هەژار و قزڵچی و زەبێحی" یەكێك لە دامەزرێنەرانی هەڵسووڕی "كۆمەڵەی ژ ـ ك" بوو و قەڵەمی لە گۆڤاری "نیشتمان"دا دەركەوت‌و نازناوی "هێمنی"ی بۆ خۆی هەڵبژارد. هێمن لەو كۆمەڵەیەدا دەبێتە دەستەی نووسەرانی گۆڤاری نیشتمان و دوایەش گۆڤاری ئاوات. لە ساڵی 1324ی كۆچی هەتاوی كە لە سەر بناغەی ژ-كاف، حیزبی دێموكڕاتی كوردستان بە رێبەرایەتی پێشەوا قازی محەممەد دادەمەزرێ، هێمن بۆ یەكەم جار لە مزگەوتی سووری مەهاباد لە بەرابەر خەڵك دا شیعر دەخوێنێتەوە و دەبێتە سكرتێری هەیئەت رەئیسەی میللی دێموكرات‌و دوایە لە كۆمیسیۆنی تەبلیغاتی حیزبدا دەست بەكار دەكا. لەو كۆمارەدا بۆ دانانی كتێبی كوردی لە فێرگەكانی كۆماری كوردستان كاری كردووە‌و لە گۆڤارەكانی ئەودەمی حیزبدا وەك "رۆژنامەی كوردستان"، هاواری كورد، هاواری نیشتمان، گڕوگاڵی منداڵان‌و هەڵاڵەدا شیعر و وتاری بڵاوكردۆتەوە. لە كۆماری كوردستاندا پێشەوا رایگەیاندووە كە: "شیعرەكانی پڕ مانان و دەبێ تەواوی ئەندامانی حیزب لە بەری بكەن و بیكەنە پڕۆگڕامی تێكۆشینی خۆیان" ‌و وەك شاعێرێكی نیشتمانپەروەر لە پێكهاتنی كۆماری كوردستاندا رۆڵێكی سەرەكیی گێڕا‌و لەلایەن "پێشەوا قازی محەممەد"، سەركۆماری كوردستانەوە نازناوی "شاعێری نەتەوەیی" پێ‌ بەخشرا. ئەو دەمەی مامۆستا هێمن تێكەڵ بە خەباتی سیاسی ـ كۆمەڵایەتی كوردستان دەبێت‌و لە بونیادنانی ئەدەب و فەرهەنگی كۆماری كوردستاندا رۆڵێكی بەرچاو دەگێڕێ كە رۆژگارێك بوو دەوڵەت ـ نەتەوەی تازە بە دەسەڵات گەیشتوو، لە رێگای هێژموونییەكی ستەمكارانە‌و ئاسمیلاسیۆنی فەرهەنگی‌و نەتەوەییەوە بە تەواوی باڵی بەسەر وڵاتدا كێشا بوو، لە سەردەمێكدایە كە ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتیی كورد رووبەڕووی بارودۆخێكی سەخت‌و دژوار بۆتەوە‌و دەرەتانی لە گەشە‌و پەرەپێدانی فەرهەنگ‌و وێژەی كوردی تەنگ كردبوو.
دوای رووخانی كۆماری كوردستان، هێمن هەروەكوو هەڤاڵانی دیكەی، پەڕێوەی كوردستانی باشوور دەبێت. رووخانی كۆماری كوردستان ئەوەندە كارتێكەری لەسەر شاعیر هەیە وەك خۆی دەڵێ: " ئەو رووداوە دڵتەزێنە و ئەو كارەساتە جەرگ بڕە هەموو كوردێكی بە شەڕەفی خەمناك و تازیەبار كرد". پاش ماوەیەك ئاوارەیی‌و دەربەدەری دەگەڕێتەوە رۆژهەڵاتی كوردستان. هێمن لە كاتێكدا دەگەڕێتەوە كە هێدی هێدی حیزبی دێموكرات سەر لە نوێ خەبات و تێكۆشانی سیاسی خۆی نوێ دەكاتەوە بە چەشنێك لە ساڵانی 1967-1968 بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی كورد لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان پێدەنێتە قۆناغێكی نوێ‌و دەستەیەك لاوی شۆڕشگێڕ خەباتی سیاسی‌و چەكداریی پێكەوە گرێدەدەن‌و لەبەرامبەر لەشكری داگیركەری دەوڵەتی شادا دەست بە شەڕی پارتیزانی دەكەن كە پاش ماوەیەك ئەو بزووتنەوەیە سەركوت دەكرێت‌و زۆر لە كەسایەتییەكانی وەك مەلا ئاوارە، شۆڕشگێڕ‌و شاعیر شەهید دەبێت. ئەو كەش و هەوایە ژیانی مامۆستا هێمن بەرەو ژیانی باشووری كوردستان هان دەداتەوە. ماوەیەك لەگەڵ" هەژار" پێكەوە دەژین. پاشان بڕیاردەدات كە لەنێو ڕیزەكانی حزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران‌دا درێژە بە تێكۆشانی خۆی بداتەوە. لە مانگی حوزەیرانی 1969دا كۆنفرانسی دووەمی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران لە گوندێكی نزیك قەڵادزێ دەبەسترێت. هێمن یەكێك لە بەشدارانی ئەو كۆنفرانسە دەبێت‌و هەر لەوێیشدا بە ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی حیزبی دێموكرات هەڵدەبژێردرێت. پاش چەند مانگ لە كاركردن‌و چالاكی، دەست بە دەركردنەوەی ڕۆژنامەی "كوردستان" دەكەنەوەو لە كانوونی دووەمی 1970دا یەكەم ژمارەی دەردەكەن. هەر لەو كاتەدا لە باشووری كوردستان-یش "یەكێتیی نووسەرانی كورد" دادەمەزرێت، هێمن وەك شاعیر و نووسەرێكی خاوەن هەڵوێست‌ بە ئەندام وەردەگیرێت‌و لە زۆربەی كۆڕ و كۆبوونەوەو بۆنەكانی ئەو ڕێكخراوەدا هەڵدەسووڕێت‌و لە گۆڤار و بڵاوكراوەكانیشیدا شیعر و وتاری ئەدەبی بڵاودەكاتەوە. ساڵی 1973 هێمن دەبێتە ئەندامی "كۆڕی زانیاریی كورد"و چەند كاری بەنرخ ئەنجام دەدات كە یەكێكیان ساغكردنەوەی تێكستەكانی كتێبی "تحفە مووزەفەریە" دەبێت كە كاتی خۆی "ئۆسكارمەن" كۆی كردبۆ‌وە.
كۆتایی ساڵی 1973 دەست بە نووسینەوەی بیرەوەرییەكانی دەكات و بەشێكی دەنووسێتەوە‌و لەگەڵ بەشێك لە بەرهەمەكانی بڵاویان دەكاتەوە. هەموو ئەمانە پێكەوە لە هاوینی ساڵی 1974دا لە كتێبێكدا بە ناوی "تاریك و ڕوون" چاپدەكرێن و دەخرێنە بەردەستی خوێنەرانی كورد.
هێمن لە سەرەتای ساڵی 1978 كە جووڵانەوەی جەماوەریی دژ بە رێژیمی حەمەڕەزا شا لەنێو شارە گەورەكانی ئێراندا دەستپێدەكات‌و زۆر بە خێرایی سەرانسەری ئێران دەگرێتەوەو مەرگی ئەو ڕێژیمە دیكتاتۆرییە نزیك دەبێتەوە، هێمن دەگەڕێتەوە رۆژهەڵاتی كوردستان. پاش گەڕانەوەی حیزبی دێموكرات بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان‌و ئازادبوونی بەشێك لە كوردستان‌و گەڕانەوەی مامۆستا هێمن، حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران كۆنگرەی چوارەمی خۆی دەبەستێ، پاش ئەو كۆنگرەیە مامۆستا هێمن بە جۆرێك لە جۆركان خۆی لە حیزبایەتی دەدزێتەوە‌و چالاكییەكانی دەچێتە ناو بزووتنەوەی فەرهەنگی ـ ئەدەبیی كوردستانەوە.
مامۆستا هێمن پاشان بە هەوڵ‌و تەقەلایەكی زۆر و لەگەڵ كۆمەڵێك ئەدەیب و نووسەری كوردستاندا هەوڵی بنكەیەكی ئەدەبی و بڵاوكراوەیەك دەدەن كە "ئینتشاراتی سەلاحەدین ئەیوبی"ی لێ دەكەوێتەوە‌و گۆڤاری "سرووە" بە سەرنووسەری مامۆستا هێمن چاپ و بڵاو دەبێتەوە.
وەك خۆی لە یەكەم ژمارەی گۆڤاری سروەدا دەڵێ:‌ "ئومیدەوارم ئەم سروەیە هەر بێ و هەر دڵان ببووژێنێتەوە و هەر گوڵان بگەشێنێتەوەو هەر دڵی كوردان خۆش بكا".
هێمن لەو دەگمەن كەڵەپیاوانەی مێژووی ئەدەبی كوردی بوو كە تەمەنی مێرمنداڵی و لاوی و پیری خۆی لە سەنگەری فەرهەنگ‌و ئەدەب و شۆڕش دا بەخت كرد، ئەشكەوت‌و خڕودۆڵی كوردستانی لە دێڕەكاندا دەهێنایە سەماو بەرەو لووتكەی شەیدایی دەیهێنانەوە هەتا تراژدیای "ناڵەی جودایی"مان بۆ بكاتەوە بە "عەشق و ئازادی" ‌و بڵێ:
هەتاكوو دوا پشوو رێبواری رێگەی ئێشق و ئازادیم
ئەگەر بێجگە لە ناكامیش نەبینم، بەرهەمێكی تر
مامۆستای شاعیر، پاش دەرچوونی چوار ژمارە لە سروەی رەنگینی كوردستان، مۆمی ژیانی هێمن دوایین فرمێسكی هەڵوەراند و لە خاكەلێوەی ساڵی 1365 (1986.ز.)ی، شاعیرو رووناكبیری بەپەرۆشی نیشتمان، پاش شەونخوونی‌و تفت و تاڵیی ژیان، لە شاری ورمێ دڵە پڕ خۆزگە‌و ئاواتەكەی لە لێدان كەوت‌و پاشان لە "گۆڕستانی بوداغسوڵتان"ی مەهاباد بە خاكی پاكی نیشتمان سپێردرا. گەرچی دەڵێن "خاك، مەیل بڕە"، بەڵام بۆ شاعیری خاوەن هزرو شۆڕەسواری ئەدەبی كوردی لە سەدەی بیستەمدا، جێگای لە دڵی هەموو خەڵكی كورددا سەوزە. سەدەی بیستەم سەدەی چاوەڕوانییەكان لە شیعرو ئەدەبیات بوو، سەدەیەك كە بۆ شاعیرو خەیاڵی هێمن سەدەیەك بوو پڕ لە تراژدیك و پڕ لە حەكایەتی نەبڕاوە كە كەژاوەی پەیڤی هێمنیان بەرەو دەریای ئەوین و سووتان دەبرد هەتا نغرۆی تراژدییەكانی نەتەوەی كورد دەبوون.
هەروەكوو هێمن دەنووسێ:
كیژ و كوڕ بگرن لە دەوری گۆڕی هێمن ڕەشبەڵك
من كە شین گێڕی شەهیدانم لە كوێی شینم دەوێ
هێمن خەیاڵی پاڵ بە چەرخەكانی ئەدەبی سەدەی بیستەمەوە ئەنێ ...
لە قۆناغی دێرینەوە تا وەكوو ئەم سەردەمە و دۆخە جیاوازەكانی بەرهەمهێنەری شوناس، تەوەری سەرەكی لێكۆڵینەوەی رەچەڵەكناسانەی سووژەی كوردیە. كورد وەكوو سووژەیەكی مێژوویی لە دۆخێكی تاێبەتدا سەری هەڵداوە و توانیویە لە هۆكارە بەدیهێنەرەكانی خۆی تێبپەڕێت. تێپەڕین لە ئاقاری ئەو بەدیهێنەرانە لەڕاستیدا هەمان خودئاگایی و بە ئاگابوونەوە لە خۆیە. ئەدەبیات بە تایبەتی ژانر شیعر كە بەشێك لە پێكهاتنی ئەم شوناسە مێژووكردەی نەتەوەی كوردی پێكهێناوە و لە پانتایی ئەدەبی گێڕانەوەدا پانتایەكی بەرینە، وروژاندی جیهانبینی، ژیان، حەز و تاسە و خۆزگە و سۆزی مرۆڤ لە رێگای واقعیەتە جڤاكییەكانی ژیانی مرۆڤایەتییەوە و چۆنیەتی رامان و مەعریفەناسی مرۆڤ، پێمان دەڵێ خەیاڵی شاعیرانە، یان زیندەخەونی شیعری ئەو رێگایەیە كە بیركردنەوە دەیگرێتە بەر بۆ دۆزینەوەی رەوتێكی دیكە بۆ ژیان و بۆ سازدانی پەیوەندییەكی دیكە لەگەڵ ژیاندا. بۆیە لەم رێگاوە جیا لەوەی كە خۆدۆزینەوە لە ناو جوانییەكانی ژیان و هەڵگری ئەو پەیامەیە كە مرۆڤ تیایدا دەتوانێ بە جوانترین شێوە بیر بكاتەوە. كەواتە شیعر دەتوانێ ژیان و بوونی مرۆڤ و مێژووی سیاسی و كۆمەڵایەتی و دیاردەكانی سروشت و مرۆڤایەتی ، لە رێگای جوانیناسی و دەورووبەرەوە راڤە بكات، هەروەكوو ئەدۆنیس، گەورە شاعیری عەرەب، دەڵێ: شیعر دەتوانێ مێژوو راڤە بكاتەوە، بەڵام مێژوو ناتوانێ شیعر راڤە بكاتەوە". ئەمە لە كاتێكدایە ئەو نەتەوەیەش لە قۆناغەكانی‌ مێژوودا، توانیبێتی كیان و "هویت" ی سیاسی و فەلسەفی و كۆمەڵایەتی خۆی پاراستبێت و خاوەنی شوناس‌و پێناسەیەكی تایبەت بە خۆی بێت. بەڵام نەتەوەی كورد سەدان ساڵە مەترسی لە نێو چوون و توانەوە بە سەریدا زاڵ بووە و نەیتوانیوە چوارچێوەیەكی جۆگرافی و پێناسەكراوی "هویت" ی بۆ خۆی مۆتۆربە بكات. كاتێك لە پرۆسەی مۆدێڕنیتەدا گوتاری بونیادنانەوەی شوناس لە لایەن رووناكبیرانی كوردەوە سەری هەڵدا، كۆماری كوردستان نەوەیەكی خودئاگای پەروەردە كرد كە گوتاری خودئاگایی نەتەوەییان بە ئوبژە كردو توانی بزووتنەوەی رووناكبیری كورد بگەیەنە ئاستێكی بەرین و تەنانەت بەشەكانی دیكەی كوردستان. دیارە ئەگەر تا دوێنێ شیعری كوردی بە تێكڕای دەربڕینی چەشنە بیرو بۆچوونێكی عیرفانی و ئیدئالیستیانە‌و گشتی بێژانە بوو لەم قۆناخەدا بە هۆی كۆمەڵێ لە شاعیرانی نئۆكلاسیكی كوردی وەك قانێع، هێمن، هەژار، هێدی و....شیعریان لە دیوانسالاری سوننەتی و حۆجرەكان دا ڕزگار كرد و شیعری كوردییان خستە ناو قۆناخی ریالیزمەوەو تا ڕادەیەك جەوهەرە و نێوەرۆكی شیعریان تووشی ئاڵوگۆڕ كرد و توانیان گوتاری رووناكبیری لە سەردەمی كۆماری كوردستان و دوای كۆمار، بەرینتر بكەنەوە‌و بگەیەننە ئاستێك كە تەكانێكی مەزن بدەن بە ئەدەبیاتی كوردی، هەرچەندە ئەم قۆناخە لای حاجی قادری كۆیی دەست پێ دەكات‌و لە نیۆكلاسیزمی كوردی سەدەی بیستەمدا دەگاتە تەشقی خۆی.
هێمن و زایەڵەی ئەزموونی شیعرەكانی
هەروەك دەزانین، مامۆستا هێمن یەكێك لەو شاعیرانە بووە كە بەو پەڕی شارەزایی و لێزانییەوە توانیویەتی ڕووداوە كۆمەڵایەتی ــ سیاسی و بەسەرهاتە مرۆڤایەتی ــ فەرهەنگییەكان لە قاڵبی بیر و خەیاڵ و دەر‌بڕینە شیعرییەكانیدا بگونجێنێ و وێنەیەكی جوانی زیندووی دوور لە دەربڕینی ویشك و برینگی زەینی بخوڵقێنێ، كە هەم خوێنەرەكانی وێڕای چێژوەرگرتن، تووشی بیركردنەوە و ڕامان بكات و هەم نۆستالۆژی و سەرسووڕمان‌و هەم هەرمان. شاعیرێكی جوانیناس بوو كە دەیتوانی بە غەزەڵ گۆشەنیگای سەدان دڵ شەیدای خۆی بكات‌و جوانی بنووسێتەوە‌و لە ناو دێڕە سێحراوییەكانی غەزەڵدا گوڵ لە بەرۆكی جوانییەكانی نیشتمان، ژن‌و ژیان، بێدەنگی و هاوار، جودایی و شكەست بدات. بە هێمنی دەستی بۆ نائاشناكان دەبرد‌و ئاشنایی پێ دەبەخشی.
ئەگەر شیعر هەمیشە كۆڵەكەی ئەدەبی كوردی بووە‌و پانتاییەكی بەرینی لە بە شووناسكردنی كولتوور و زمانی كوردی داگیر كردووە. بازنەی ئەدەبی و داهێنان و ئافراندنی ئەدەبی تەنگ و بەرتەسك بووە، ئەوەش بۆ بارودۆخی كۆمەڵایەتی و ژیانی كورد دەگەڕێتەوە كە زمەنی لە ژیانی رابردوو لە كاتی ئێستادا راڤە كردووە. لای هێمنیش وێناكردن‌و هێنانەوەی واقعییەتەكانی كۆمەڵگا، لە زۆربەی شیعرەكانیدا خۆیان زەق دەكەنەوە كە دەتوانم بڵێم ئەو شیعرانە خۆیان لە قوتابخانەی ئەدەبیی ریالیزمی رەخنەگرانەدا جێ دەكەنەوە.
بۆ نموونە لەم شیعرەدا بە جوانی دەردەكەوێت:
لـەو دەمەی ڕا دڵم لێی داوە بۆ ژوان
من دێوانەی چاوی جوانم، چاوی جوان
گەرچی خەڵكی وڵاتی چاوجوانانم
چاوی جوانم تێر نەدی بە چاوانم
هەتا لاو بووم چاوی جوانم لێ ون بوو
پەچەو ڕووبەندو چارشێوم دوژمن بوو
ئێستاپیرم و كەوتوومەتە ئاویلكە
چاوی جوانم لێ ون دەكا چاویلكە
(دریدا) پێی وایە زمانی‌ ئەدەبی‌ لەو پێوانەیە دەردەچێت، چونكە گوزارە لە واقیع ناكات، بەڵكو هەڵچوون دەوڕوژێنێت. رووداوی مێژووی دەكاتە واقێع و بێدەنگی رەت دەكاتەوە". سەرهەڵدانی چەندین قوتابخانەو رێبازی هونەری و ئەدەبی شیعریان لە چوارچێوەی فۆرمی خۆیاندا قەتیس كردۆتەوە، بەڵام شیعر لەوە دەربازبووە، كەواتە ئەگەرچی‌ هەموو ئەوانە مەرجی‌ پێناسەكردنی‌ شیعری هەڵنەگرتووە، بەڵام لەگەڵ‌ ئەوەشدا دەشێ‌ هەموو بەدواگەڕانێك خۆبینینێكی‌ دیكەی‌ شیعر بێت، یان بەرجەستەكردنی‌ جۆرێكی‌ دیكەی‌ ژیان بێت، بەو مانایە شیعر دەبێتە دەستلێدانێكی‌ دیكەی‌ ژیان. بۆیە شیعری هێمن دەتوانین لە گۆشە نیگای جیاوازەوە بخەینە بەر راڤە‌و تاویلەوە، هەم لە روانگەی هێرمنۆتیكی هەم لە روانگەی فۆرمالیستەكانەوە.
گەلێكم ڕۆژگاری‌ تاڵ‌و شیرین ڕابوارد ئاخۆ
مەرگ مەودا دەدا دیسان ببینم سەردەمێكی‌ تر!
گەیشتمە سەر ترۆپكی‌ ئارەزوو ڕۆژێكی‌ كەچی‌ ڕوانیم
لە پێشمدایە زەردەو ماەو سەخت‌و ئەستەمێكی‌ تر
وەك كۆتایی پەیڤی ئەم یادكردنەوەیە لە مامۆستا هێمن:
رۆڵی شیعر بۆ شوناسكردنی جیهانی دەورووبەرە، شیعر بێ داهێنان هیچ قسەیەكی بۆ گوتن نیە و ناتوانێ لە نێو هێژموونی گوتاری زاڵی سەردەمدا خۆی پێناسە بكات و ئەبێت بە ژێرەوە، بۆیە رەمزی دەقی ئەدەبی لە داهێنانیدایە. یادكردنەوە لە شاعیر پایەبەرزی سەدەی بیستەم، یادكردنەوە لە پاشخانێك لە ئەدەبی كوردییە كە ئێمە نەوەی نوێ بە خوێندنەوەی ئەو پاشخانە ئەدەبی و رووناكبیرییەی نەتەوەكەمان دەتوانین بگەینە قەلەمڕەوی داهێنان. سەدەی بیستەم بۆ كورد سەدەیەك پڕ لە تراژیك بوو، رەنگە بتوانین بڵێین سەدەیەك بوو كە كورد ژانی ناسۆری بە قەد هەموو مێژوو چەشت، سەدەیەك كە بە سەدەی گۆڕانكارییە مەزنەكان ناودێر كرا‌و ژیاری مرۆڤایەتی گەشەكردنی بەخۆیەوە بینی، بەڵام چێشتنی تف‌و تاڵی ژیانی سەدەی بیستەم بۆ كورد، داوێنگری ژیانی رووناكبیریی ئێمەی بەرەو ئەشكەوت‌و بنەبەرد و شاخ‌و قەدپاڵی كێوە سەخت‌و ئەستەمەكان بردەوە. بەڵام كێ هەیە بزانێ لە دڵی ئەو خڕودۆڵ‌و بەندەنانەدا چ شاكارگەلێك خوڵقاو و داهێنانی ئەدەبی گەیشتە چ لووتكەیەك. ئەوەی وەك دوا گوتە دەمێنێتەوە دەبێ بڵێم هەر نەوەیەك رۆڵەی سەردەمی خۆیەتی، ئێمەش نەوەی نوێ بە پشتبەستن بە ئەزموونی نەوەكانی پێش خۆمان بەرەو قەلەمڕەوی داهێنان رێ بكەین‌و كارێزی ئاسۆ گەشترو رووناكتر بكەین. وەك مامۆستا هێمن دەڵێ:
"تۆ بەڵێنم پێ بدە تا من بەرەو ژوان ببمەوە
بمدەیە ماچێكی تر لەم لێوە با جوان ببمەوە
بەرهەمەكانی مامۆستا هێمن:
ـ تاریك و روون (شیعر و پەخشان)
ـ پاشەڕۆك(شیعر و پەخشان)
ـ توحفەی موزەففەرییە(فۆلكلۆری كوردی، كە كاری ئۆسكارمانە وهێمن وەریگێڕاوەتە سەر زمانی كوردی).
ـ شازادە و گەدا .
ـ قەڵای دمدم .
ـ هەواری خاڵی .
ـ چەپكێ گوڵ، چەپكێ نێرگز.
ـ ئەفسانە كوردییەكان (كاری قەنات كۆردۆ كە هێمن وەریگێڕاوەتە سەر زمانی فارسی)
ـ ناڵەی جودایی .