ئەفراسیاب گرامی
رەنگە یەکەمین، چیرۆک و یەکەم
گێڕانەوەی مرۆڤ، چیرۆکی "گڵگامێش«Gilgamesh»" بووبێت، ئوستوورەی گلگامێش، یەکێک لە
ناسراوترین و کۆنترین بەرهەمەکانی ئەدەبیاتی جیهانی کەڤنارایە. کۆنترین دەقی ئەم
ئوستوورەیە، دەگەڕێتەوە بۆ نێوان سێ هەزار ساڵ (پ.ز). نێوەرۆکی ئەم ئەفسانە
مێژووییە، گەڕان بە دوای نەمری دایە. ئەم ئوستوورە هەڵگری خەون و خەیاڵی مرۆڤ بوە
کە بەردەوام بە شوێن نەمری دا بگەڕێت. لە کڵاورۆچنەی ئەم ئوستوورەوە گەر بڕوانینە
ئەدەبیات لە سەردەمی ئێستادا، بۆمان دەردەکەوێت کە ئەدەبیات بەردەوام شەڕێکی مرۆڤە
بۆ نەمری، هەڵبەت بە بێ خوێنڕشتن و بە بێ کاولکاردن و بە بێ تاڵانکردنی سروشتی
ئینسانی‌یە. هەوڵەکانی سەدەی بیستەم، رەنگە مەزنترین بەرهەمە نەمرەکانی
خوڵقاندبێت. ژان کوکتوو، لەمەڕ بارس، رەخنەگری ناوداری سەدەی بیستەم دەنووسێت:
"خەریکە هێدی هێدی دێڕە نەمرەکان دەنووسێتەوە". لەم دێرەی “ژان کوکتوو”
دا وا دەرئەکەوێت کە نووسەرە بە ناوبانگەکان، ئەیانهەوێ پەیامێکی نەمرانە بە مرۆڤ
و بە کۆمەڵگا ببەخشن، ئەوان بەر لەوەی کە بە نەمری بمێننەوە، بە سێحری دێر و وشە
پێمان ئەڵێن، بتانەوێ و نەتانەوێ ئێمە بە نەمری ئەمێنینەوە. سەر دەرووی ئەم باسە
ئەوەیە، نووسەر ئەیهەوێ جیهانی ئەو دیوی خەون و خەیاڵەکانی ئێمە پێکەوە ببەستێت.
ئەوەی نووسەر و خوێنەر جیا ئەکاتەوە، نووسەر خەون بە خەونە دەبینێت، خوێنەر خەون
بە نووسەرەوە دەبینێت. واتە نووسەرئەکەوێتە دۆخێکەوە کە خەونە شاردراوەکانی ئێمە
ئەنووسێتەوە. هیچ نووسینێک بەدەر لە خەیاڵ و خەونی ئێمەی خوێنەر بوونی نیە، ئەوەی
واتا دەبەخشێتە نووسین، خەونی تاک بە تاکی کۆمەڵگایە کە نووسەر گیان دەکات
بەبەریانا و ئەیانووسێتە و دەقە نەمرەکان دەخوڵقێنێت. رازی نەمریش لە جیهانی
نووسەردا لەم دێڕەوە سەرجاوە دەگرێت کە ئەوان هێدی هێدی دێرە نەمرەکان ئەنووسنەوە
و ئێمەش دێرە نەمرەکان فەرامۆش ئەکەین.
نووسین چیه؟ به‌هه‌زاران ساڵ به‌سه‌ر
مێژووی نووسین دا تێده‌په‌ڕێ، به هه‌زاران پێناسه‌ی جۆراوجۆر و روانگه‌ی فه‌لسه‌فی
و هونه‌ری بۆ نووسین کراوه، به هه‌زاران کتێب سه‌باره‌ت به نووسین و له پێناسه‌ی
نووسیندا چاپ و بڵاوبۆته‌وه، مرۆڤ به‌و ده‌ره‌نجامه گه‌یشتووه که له وه‌ته‌ی
مرۆڤ وشه‌ی ئافراند و زاری کرده‌وه و زانیارییه‌کانی سه‌باره‌ت به گه‌ردوون که‌ڵه‌که
کرد، هیچ دیارده‌یه‌کی کۆمه‌ڵایه‌تی و ئافراندنی مرۆڤ، به‌ڕاده‌ی دیارده‌ی نووسین
له‌سه‌ر کۆی پێوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان کاریگه‌ریی دانه‌ناوه. نووسین به‌ری ره‌نج،
هه‌وڵ و بیر و تاقیکردنه‌وه‌کانی مرۆڤه. دیارده‌یه‌ک که به بارته‌قای مێژووی
شارستانییه‌ت، جێگاو پێگه‌یه‌کی تایبه‌تی هه‌یه و مرۆڤ له‌و ساته‌ی که فامی
کردوه‌ته‌وه تێگه‌یشتووه هه‌رچی له مێژوودا تا به ئێستا به‌ده‌ستی هێناوه، به‌رهه‌می
نووسین و نووسینه‌وه‌ی ئه‌زموونه‌کان بووه و نووسین مه‌زنترین میرات و پاشخانی
ماریفه‌ت، هزر، ئه‌ندیشه و زانست بۆ مرۆڤ و مرۆڤایه‌تی بووه. جیهانێک که پڕه له
په‌رۆشیی و دڵه‌ڕاوکێ و دیارده سه‌یروسه‌مه‌ره‌کانی، که له رسته‌یه‌کدا گه‌ر
کۆی بکه‌ینه‌وه: "نووسین یانی دۆزینه‌وه‌ی رۆحی جڤات". مرۆڤ له‌م
رێگایەوە، توانی مه‌وداکانی ژیان کورت بکاته‌وه‌و ئه‌زموونێکی قوڵ و بونیاتنه‌ر
بکاته ئامیانی گۆڕانه مه‌زنه‌کانی ژیاری مرۆڤایه‌تی له بواره‌کانی سیاسی، جڤاکی
و ئابووری و زانستیدا. له‌م روویه‌وه، نووسین بنه‌مای هه‌موو زانسته‌کانه که
مرۆڤ له رێگای نووسینه‌وه رێگای نوێ، هزر و جیهانبینی نوێ ده‌خوڵقێنێ و ئاراسته‌ی
کۆمه‌ڵگای ده‌کات. که‌واته
نووسین، گیاندارێکی زیندوو و نه‌مره. ویتگنشتاین لە یادداشتەكانی رۆژانەی خۆیدا
دەڵێ: "مرۆڤ زیندووە، چون بە دوای ماناكانی ژیاندا دەگەڕێ". تێگه‌یشتن
له‌م رسته‌یه پێمان ئه‌ڵێ که مرۆڤ، به‌رده‌وام خه‌یاڵی به‌ره‌و جیهانی نوێ ده‌ڕوات،
دنیای نوێ ده‌گه‌ڕێ، خه‌باتێکی نه‌پچڕاو و دانه‌بڕاو له مرۆڤدا به‌رده‌وام بوونی
هه‌یه که پاڵنه‌ری نووسینن.
* لە رۆژنامەی کوردستانی نوێ، ساڵی
بیستەم، ژمارە 6039، 01.04.2013 ، لاپەرەی ئەدەب و هونەر،
بڵاو بۆتەوە.
http://www.knwe.org/Direje.aspx?Cor=9&Besh=Araste&Jimare=14562
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر