ئه‌م
دیو و ئه‌و دیوی ده‌ق
کارگه‌ی چیرۆکنووسی عه‌باس مه‌عرووفی
و: ئه‌فراسیاب گرامی
یه‌ک:
نووسه‌ر
کێیه؟
هه‌ندێک
له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌ن که هه‌رکه‌س خوێنه‌واری نووسین و خوێندنه‌وه‌ی هه‌بێ ده‌توانێ
ببێته نووسه‌ر.
هه‌ندێک
ده‌ڵێن ئینسان ده‌بێ خاوه‌نی توانایی و به‌هره‌ی خوداوه‌ندی هه‌بێت تا بتوانێ چیرۆکێک
بنووسێت.
هه‌ندێکی دیکه له‌و باوه‌ڕه‌ن که نووسه‌ری پێویستی به رواڵه‌تێکی تایبه‌ت
نیه، به‌ڵام هه‌رکه‌سێ که ده‌توانێ شتێ بنووسێ، بێگومان چیرۆک نووس نیه.
نووسه‌ر
کێ یه؟
له
ژیاندا به‌رده‌وام رووداوگه‌لێک روو ده‌دات و مرۆڤه‌کان هه‌ر رۆژێ شتگه‌لێ که دڵیان
پێخۆشه و ده‌توانن بینووسنه‌وه و زۆر جار زۆربه‌ی ئه‌و که‌سانه‌ی که له بیر و
زه‌ینیان دا نووسین ده‌نووسن، یان خه‌یاڵ ده‌که‌ن که ده‌نووسن، به‌ڵام هه‌ر که
ده‌چنه پشت مێزێکه‌وه داده‌نیشن تا بنووسن، تێده‌گه‌ن که ناتوانن.
بۆ
نموونه په‌یکه‌رتاشێ که به‌ردێکی کردوه‌ته
بنه‌مای کاره‌که‌ی، به‌ڵام نووسه‌ر له‌گه‌ڵ هیچ دا به‌ره‌وڕوویه، واته له‌گه‌ڵ
کاغه‌زێکی سپی. که‌واته نووسینی چیرۆک و رۆمان کارێی ئاسان و ساکار نیه. ئه‌وه‌ی
تۆ هه‌موو خه‌یاڵه کۆکراو و که‌ڵه‌که‌کراوه‌کانی مێشکت بهێنیته پشت مێزێکه‌وه
ساده‌یه، به‌ڵام به چ شیوه‌یه‌ک ده‌یگوێزیته‌وه بۆ سه‌ر کاغه‌ز، دژواریی و ئه‌سته‌می
کاره‌که ده‌ست پێ ده‌کات.
کاغه‌زێکی
سپی، په‌نجه‌ره‌یه‌ک که بتوانی خه‌یاڵی تێدا تاو بده‌ی. که‌مێ حه‌ز، که‌ڵه‌که‌کردنی
ئه‌زموونی ژیان، خوێندنه‌وه‌ی کتێبه‌کانی چیرۆک و به‌رهه‌مه گرینگه‌کانی ئه‌ده‌بیاتی
ئێران و جیهان، پێداویستییه گرینگه‌کانی نووسه‌ر بوونن، به‌ڵام ته‌واوکه‌ر نین.
نوسه‌ر
سه‌د لاپه‌ڕه ده‌خوێنێته‌وه و یه‌ک په‌ڕه ده‌نووسێت. ئێمه به‌رهه‌مه‌کانی چێخۆف
ده‌خوێنینه‌وه تا بزانین چی کردوه تا ئێمه نه‌یکه‌ین، به‌رهه‌مه‌کانی هێمنگۆای
ده‌خوێنینه‌وه که بزانین چی نه‌کرده‌وه تا ئێمه ئه‌نجامی بده‌ین.
نووسه‌ر
پێویستی به په‌ره‌وه‌رده‌ی بیرو زه‌ینی هه‌یه، بۆ چیرۆک بینین هه‌موو شتێکه. چیرۆکنووسێک
به شێوه‌یه‌ک چوارچێوه‌ی زه‌ینی خۆی په‌روه‌رده ده‌کات که ته‌نانه‌ت خه‌ون و
ئاواته‌کانیشی بیچم و شکڵێکی چیرۆک به خۆیه‌وه ده‌گرێ.
ئه‌مه
پرسیارێکه که به‌رده‌وام له بیر و زه‌ینی چیرۆکنووسانی لاودا دێته ئاراوه، هیچ
وه‌ڵامێکی ته‌واوتر له‌م پرسیاره دووباره
نیه که:
چۆن
چیرۆکێکی باش ده‌نووسرێ؟، چونکه هیچ سوژه‌و بابه‌تێکی خراپ بوونی نیه، ئه‌گه‌ر
به ده‌ورووبه‌ری خۆماندا بڕوانین، رۆژنامه‌کان هه‌ڵده‌ینه‌وه، له هه‌موو
رووداوه‌کان و پێشهاته‌کان و هه‌وڵه‌کاندا به دڵنیاییه‌وه ده‌ستمایه‌کان بۆ نووسینی
چیرۆکێکی باش په‌یدا ده‌بێ.
به‌ڵام
ئایا هه‌ر چیرۆکێک که نووسرا، ده‌توانێ له نێو ئه‌م هه‌راو هوریای به‌رهه‌مهێناندا،
خۆی نیشان بدات و شان به شانی به‌رهه‌مه گه‌روره‌کان به‌ره‌و پیش بڕوات؟
به‌ڵێ
بابه‌تی خراپ بوونی نیه، به‌ڵکوو ته‌نیا چیرۆکی باش بوونی هه‌یه و چیرۆکی خراپ
به درێژایی زه‌مان، نکۆڵی له بوونی خۆی ده‌کات.
بۆ
نموونه چه‌نده چیرۆک و رۆمانمان خوێندۆته‌وه که کاتێ ته‌ماشای به‌رگی کتێبه‌که
ده‌که‌ینه‌وه، شتێکیس زۆرمان له بیر نه‌ماوه، چه‌نده فیلمان دیوه که وه‌ختێ
به رێکه‌وت چاومان به وێنه‌یه‌ک له‌و فیلمه ده‌که‌وێ له بیرمان نه‌ماوه که
بابه‌تی فیلمه‌که چ بووه. چه‌نده فیلمه‌کلانی هالیوودیمان دیتوه به نواندنی
ئه‌کته‌ره به ناوبانگه‌کان! چه‌نده کتێبی جه‌نجاڵیمان خوێندۆته‌وه که دوای
ماوه‌یه‌ک هیچ شتێ له ناو مێشکماندا نه‌ماوه، به پێچه‌وانه‌وه، چ که‌سێ ده‌توانێ
"پشیله‌ی به‌ر باران"ی هێمنگوای له بیر بباته‌وه؟ یا چۆن ئیمکانی هه‌یه
که "بێگانه"ی کامۆ له بیر
بکرێت؟ و یان "ژرمیناڵ" ئیمل زۆلا، "رگتایم" دکترۆف،
"ناتووری ده‌شت" سالینجه‌ر؟
هیچ
کتێبێک یان فیلمێک، و به گشتی هیچ به‌رهه‌مێک به بێ ته‌بلیغ کردن و جه‌نجاڵاویی
بوونیه‌وه نامێنێته‌وه. هونه‌ر به یارمه‌تیی گۆچانی ژێر باڵ ته‌نیا چه‌ند هه‌نگاوێ
ده‌توانێ له‌سه‌ر پێی خۆی راوه‌ستێ و بڕواته رێگاوه، هونه‌ر ده‌بێ له‌سه‌ر پێی خۆی
راوه‌ستێ.
ئێمه
بڕیار ده‌ده‌ین چیرۆکی باش بنووسین که باشترین جۆر و نموونه‌ی گێڕانه‌وه‌ی ئه‌و چیرۆک
بێت. ئه‌مه کارێکی ساده نیه، به‌ڵام ئه‌سته‌م و سه‌ختیش نیه، ئه‌گه‌ر نا چێخۆف،
هه‌دایه‌ت، گولشیری، مالاموود، هێمنگوای، سالینجه‌ر، بێکت و خوان رۆلفووش هیچ کات
نه‌ده‌بوون.
ته‌نیا
ده‌بێ له جێی خۆماندا هه‌ڵسین و خۆمان بۆ وه‌ها کاریکی گه‌وره و هه‌ژێنه‌ر
ئاماده بکه‌ین.
کورته
چیرۆک یان چیرۆکی کورت:
ئه‌ده‌بیات له چوارچێوه و فۆرمگه‌لێکی جۆراوجۆر پێکهاتوه:
چیرۆک، رۆمان، شانۆنامه، فیلمنامه، ئه‌نکدۆت، حه‌کایه‌ت، ئه‌فسانه، شێعر و ده‌قه‌کانی
دیکه.
من
له‌م به‌رنامه‌یه‌دا زۆرتر له باره‌ی پێکهاته‌ی چیرۆکه‌وه قسه ده‌که‌م. ئه‌گه‌ر
پێکهاته‌ی رۆمان به باخیک وێنا بکه‌ین، که زۆر جاران به بێڵ و خاکئه‌نداز رێکی
ده‌خه‌ن، کورته چیرۆکیش باخچه‌یه‌که که به ده‌ست رێک ده‌خرێت. پێموایه، هه‌ڵبه‌ته
رۆمانیش به ده‌ست ده‌نووسرێ. هه‌رچه‌نده که ئه‌مه کارێکی کوشنده‌یه، به‌ڵام
کاری دڵ ده‌ست ده‌یکات.
کورته
چیرۆک وه‌کوو باخچه‌یه‌که که به ده‌ست رێک ده‌خرێ و له یه‌ک روویه‌وه به چاو
هه‌ڵده‌سه‌نگێندرێ.
سه‌فده‌ر
ته‌قیزاده، وه‌رگێڕ و چیرۆکنووسی هاوچه‌رخ له باره‌ی کورته چیرۆکه‌وه ئاوه‌ها
ده‌نووسێت: کورته چیرۆک نه‌رم و نیانترین ژانری ئه‌ده‌بیاتی گێڕانه‌وه‌یه. چیرۆک
ره‌نگه کۆمه‌ڵێک له چه‌ند رووداو یان تاکبێژی یان وه‌سفێکی ساده له رووداوێکی
بێ کاراکتێر بێت.
"کورت "بوونه‌که‌شی ده‌توانێ
شتێک له نێوان یه‌ک لاپه‌ڕه تا ده‌هه‌زار وشه له خۆ بگرێت. به‌ڵام له تایبه‌تمه‌ندییه
به‌رچاوه‌کانی کورته‌چیرۆک ئه‌مه‌یه که پاش خوێندنه‌وه که به هۆی ده‌ربڕینی
حاڵه‌تی ئینسانی و کۆمه‌ڵایه‌تی به‌رز خۆی "نیشان" ئه‌دات.
کورته
چیرۆک که له سه‌ره‌تاکانی سه‌ده‌ی نۆزده‌یه‌م، هه‌تیوێکی بێ ناونیشان بوو، به
شێوه‌یه‌کی به‌ربڵاوترین و خه‌ڵکپه‌سندترین شێوازی ئه‌ده‌بیاتی گێڕانه‌وه، گه‌یشته
سه‌ده‌ی بیسته‌م. یه‌کێک له‌و هۆکارانه، جیا له گۆڕانکارییه پیشه‌یی، کۆمه‌ڵایه‌تی
و فه‌رهه‌نگییه‌کان، په‌ره‌سه‌ندنی بڵاوکراوه و گۆڤاره‌کان له سه‌ده‌ی بیسته‌مدا
بوو. ئه‌م گۆڤارانه به هۆی خێرایی خوێنه‌ره‌کانیانه‌وه، پێویستییان به ده‌قی
کورت و وێنه‌ی زۆر، و هه‌روه‌ها بابه‌تگه‌لێ که خوێنه‌ران ماندوو نه‌بن، هه‌بوو.
به‌م
شێوه‌یه، کورته‌چیرۆک خوێنه‌رانی زۆری بۆ خۆی په‌یدا کرد و پێویستییه‌کانی به‌رزبوونه‌وه
و هێدی هێدی په‌ره و گه‌شه‌ی ئه‌ستاندو له ئاکامدا وه‌کوو لقێک له ئه‌ده‌بیات و
هونه‌ری سه‌ربه‌خۆ به ئیمکاناتی ده‌ربڕینی شوێندانه‌ر له شێوازه‌کانی ده‌روون و
ده‌ره‌کیی مرۆڤدا سه‌ری هه‌ڵێنا.
ئانتوان
چێخۆف، ئه‌م نووسه‌ره ئازیزه، گه‌وره نووسه‌ری رووسی له شوێنێکدا ده‌نووسی:
"من هێشتاکه روانگه‌یه‌کی فه‌لسه‌فی و سیاسیم بۆ ژیان په‌یدا نه‌کردوه، هه‌ر
مانگێ تێده‌په‌ڕێ، بڕواکانم ده‌گۆڕم، که‌واته بیر و زه‌ینی خۆم ته‌نیا به وه‌سفکردنی
قاره‌مانی چیرۆکه‌کانم چۆن عاشق ده‌بن، چۆن ژیانی هاوبه‌ش پێک ده‌هێنن و منداڵیان
ده‌بێ و ده‌په‌یڤن و ده‌مرن، به‌رته‌سک و سه‌رقاڵ نه‌کردوه"
نێواخنی
سه‌ره‌کیی به‌رهه‌مه‌کانی چیخۆف، دووره‌په‌رێزی، ته‌نیایی و داماویی چینه هه‌ژارو
و ره‌نجکێشاوه‌کان و به‌تایبه‌تی هه‌ژاریی پاڵه و ره‌نجبه‌ران و هه‌روه‌ها ژیانی
بێ به‌های ئه‌شراف و خانه‌دانه‌کان. چیخۆف مرۆڤێکی خۆشه‌ویست بوو. ته‌نیا لایه‌نێکی
ژیانی نه‌ده‌دیت و هیچ کات له بینینی ترووسکاییه‌ک رووناکی و جوانی له پانتایی
رووداوێکدا تراژیک و خه‌مناکدا بێ باک نه‌بوو.
به‌رچاوترین
تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی هونه‌ری چیخۆف، ساده‌ییه به شێوازه جۆراوجۆره‌کانه. چیرۆکگه‌لێکی سه‌خت ساده به‌ڵام بۆ هه‌تاهه‌تایی
نووسراون.
سه‌رچاوه:
معروفی، عباس، این سو و آن سوی متن، (زنجیره برنامه‌ی کارگاه داستان نویسی رادیو
زمانه).
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر