۱۳۹۰ بهمن ۱۱, سه‌شنبه

سه‌لاحه‌دین عه‌باسی: روشنبیر له‌ ته‌ک ئینسان و جڤات و مێژو موعامه‌له‌ ده‌کا، بۆ داهاتوو پیلان داده‌نێ، خاوه‌نی ڕوانگه‌ و بڕیاره، ره‌خنه‌گره و له‌ ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌ و ‌به‌رهه‌می ماندوبوونی پێکهاتنی "شارستانیه‌ته‌‌‌"...



رۆژهه‌ڵاتی کوردستان
له‌ نێوان دوێنێ و ئه‌مڕۆدا

ئاماده‌کردن: ئه‌فراسیاب گرامی
سه‌لاحه‌دین عه‌باسی: روشنبیر له‌ ته‌ک ئینسان و جڤات و مێژو موعامه‌له‌ ده‌کا، بۆ داهاتوو پیلان داده‌نێ، خاوه‌نی ڕوانگه‌ و بڕیاره، ره‌خنه‌گره و له‌ ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌ و ‌به‌رهه‌می ماندوبوونی پێکهاتنی "شارستانیه‌ته‌‌‌"...
به‌شی یه‌که‌م:
ئاماژه‌: : یه‌کێک له‌ که‌ڵکه‌ڵه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانی بزووتنه‌وه‌ی سیاسی و کۆمه‌ڵایه‌تی کورد له‌ رۆژهه‌ڵاتی کوردستان، ره‌وتی رووناکبیرییه‌ که‌ له‌ نێوان شپرزه‌یی و به‌رهه‌مهێنانی گوتاردا قه‌یس ماوه‌ته‌وه‌، گوتارێک که‌ به‌ناو په‌رۆشییه‌کانی سه‌ده‌ی بیسته‌م، له‌ نیوان چه‌پ بوون، ئیسلامی و ... هتدا، نه‌یتوانیوه‌ رۆڵێکی ئه‌وتۆ بگێڕێ و خاوه‌ن گوتاری راسته‌قینه‌ی خۆی هه‌بێت. له‌م وتوێژه‌ دا تیشک ده‌خرێه‌ سه‌ر لایه‌نه‌کانی ئه‌م پرسه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه له‌ نێوان دوێنێ و ئه‌مڕۆدا‌. به‌شی یه‌که‌می "رووناکبیری له‌ نێوان پێناسه‌ و کاری رووناکبیریدا" و به‌شی دووهه‌م "خه‌سارناسی و کاری رووناکبیری کورد" ته‌رخان کراوه‌:  

پ:  زۆر توێژه‌ری کۆمه‌له‌یاتی پێیان وایه‌ که‌ روناکبیر به‌رهه‌می  گه‌شه‌سه‌ندنی کۆمه‌لگا له به‌ستێنه‌کانی زانست،فه‌رهه‌نگ و سیاسه‌ت دایه‌، سه‌ره‌تا بۆ ده‌سپێکی باسه‌که‌مان کورته‌یه‌ک له‌ مێژو و سه‌رهه‌لدان و شکلگرتنی روناکبیر و بزوتنه‌وه‌ی روناکبیری باس بکه‌ین:
روناکبیر وه‌ک نێو، دیارده‌یه‌کی هه‌لقولاوی سه‌ده‌کانی نێوه‌راستی ئوروپایه‌. سالی1273(1894ز) ئه‌فسه‌رێکی جوله‌که‌ی‌ سوپای فه‌رانسه‌ به‌ تاوانی خه‌یانه‌ت به‌ند ده‌کرێ. پێنج سال دوایه‌ ده‌رده‌که‌وێ ئه‌م ئه‌فسه‌ره‌ بێ تاوانه و دوباره‌ ده‌بێ دادگای بکرێته‌وه‌. (ئمیل زۆلا) نامه‌یه‌کی سه‌رئاواله‌ له‌ ژێر سه‌ردێری "من تاوانبار ده‌که‌م" به‌‌ دژی ئه‌و که‌سانه‌ی ئه‌فسه‌ره‌که‌‌یان تاوانبار کردبو،بلاو ده‌کاته‌وه‌.زۆلا تاوانبار ده‌کرێ و ده‌گیرێ. سێ سه‌د که‌س له‌ نوسه‌ران و هونه‌رمه‌ندان و زانایانی فه‌رانسه‌ نوسراوه‌یه‌ک له‌ دژی گیرانی زۆلا و موحاکه‌مه‌‌ی ئه‌م ئه‌فسه‌ره‌، که‌ نێوی دریفۆس بوه‌، ده‌رده‌که‌ن. ئه‌و نوسراوه‌یه‌ به‌ "به‌یاننامه‌ی روناکبیران" نێوی ده‌رکرد. له‌ دوای ئه‌مه‌ "کلمانسۆ" له‌ سالی1277(1898ز) ئاماژه‌ به‌ نێوی روناکبیران بۆ لایه‌نگرانی دریفۆس ده‌کا.
"روناکبیر" وه‌ک چه‌مک له‌و کاته‌وه‌ هاته‌ نێو لاروسی گه‌لان. بوو به‌ سفه‌تی ئه‌و مرۆڤانه‌ی که‌ به‌ چاوی عه‌قل و زانست و بیر ده‌رواننه‌ روداو و دیارده‌کانی کۆمه‌لایه‌تی. به‌ تێپه‌ربونی زه‌مان، و به‌ بلاو بونه‌وه‌ی وشه‌ی روناکبیر له‌ ناو گه‌لانی جیاواز، ڕاو بۆچونی جۆراوجۆر و جیاوازیشی له‌سه‌ر ده‌رچو.
"گرامشی" ده‌لێ هه‌رتاقمێکی کۆمه‌لایه‌تی له‌ دونیای داهێنانی ئابوری خۆی سه‌ر هه‌لده‌دا و یه‌ک یان چه‌ن توێژی روناکبیریش به‌ دی دێنێت که‌ نه‌ته‌نیا ئه‌و تاقمه‌ رێک ده‌خا و له‌ رۆلی ئابوری خۆی ئاگای ده‌کاته‌وه‌،رۆله‌ کۆمه‌لایه‌تی و رامیارێکانیشی بۆ ده‌رده‌خا. گرامشی روناکبیران ده‌کاته‌ دو به‌ش1- روناکبیرانی کلاسیک که‌ بریتین له‌ مامۆستایانی ئایینی و زانستی و زانکۆ و قوتابخانه‌کان و به‌رێوه‌به‌ران 2- روناکبیرانی ئۆرگانی که‌ به‌رده‌وام له‌ حه‌ولی گۆراندان.
"جولین بیندا" پێی وایه‌ روناکبیر به‌ که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ جیهانی میتافیزیک حه‌قیقه‌ت و دادپه‌روه‌ری داده‌به‌زێنێ. به‌ هه‌وڵدان بۆ نه‌هێشتنی گه‌نده‌ڵی، پارێزگاری له‌ ماف خوراو و سته‌م لێکراوه‌کان ده‌کات. به‌ خه‌بات دژی ده‌سه‌لاته‌ ناشه‌رعی و سته‌مکاره‌کان خۆی پێناسه‌ ده‌کات.
"فۆکۆ" ده‌لێ: روناکبیر وشه‌یه‌کی سه‌یره‌ که‌ ده‌مهاروژێنێ. به‌لای منه‌وه‌ روناکبیران هه‌ر بوونیان نیه‌.
"ئیدواردسه‌عید" پێی وایه‌ روناکبیر وجودی به‌نده به‌ ناسین و لێکدانه‌وه‌ی ره‌خنه‌گرانه‌‌ و هاوڕێ نابێ له‌ ته‌ک ده‌سه‌لات و سوننه‌ت و ئایین.
"پیربۆردۆ" مامۆستای گه‌وره‌ی کۆمه‌لناس ئاماژه‌ به‌ روناکبیرانی فه‌وری ده‌کات و ده‌لێ ئه‌وانه‌ په‌یتاپه‌یتا له‌ گفتگۆکانی میدیاکان خۆیان ده‌خه‌نه‌ به‌رچاو، قسه‌کانیان سوک و بێ بنه‌مان، زۆرتر سه‌قامگیری بارودۆخی هه‌نوکه‌یی ده‌که‌ن.
"شه‌ریعه‌تی"‌ سێ وشه‌ی روناکبیر و ئنتلکتوئل و ئاسه‌میله‌ له‌ یه‌کتر جیا ده‌کاته‌وه‌. پێی وایه‌ روناکبیر و ئنتلکتوئل "ئین هه‌مانیان" نیه‌. روناکبیر هه‌مان clairvoyant ی فه‌رانسه‌ویه‌ که‌ به‌ مانای مرۆڤێکه‌ روناکبین که‌ روناک و ئاواله‌ بیر ده‌کاته‌وه‌. کات و جێگه‌ی خۆی و کۆمه‌لگای ده‌ناسێ. شه‌ریعه‌تی پێی وایه‌ ئه‌مانه‌ی ئنتلکتوئل به‌ روناکبیر مانا ده‌که‌نه‌وه‌ توشی هه‌له‌یه‌کی گه‌وره‌بون. راستیش ده‌کا. ئنتلکتوئل له‌ "ئنتلکت" به‌ مانای مێشک، هۆش و فام وه‌رگیراوه‌. نێوی سه‌رچاوه‌که‌ی(اسم مصدر) ئنتلی ژنزیا و سفه‌ته‌که‌ی ئنتلکتوئله‌. له‌ ئوروپا به‌و که‌سانه‌ی که‌ ئیشی فیکری و مێشکی ده‌که‌ن ده‌لێن ئنتلکتوئل له‌ به‌رامبه‌ر که‌سانێک که‌ کاری ده‌ستی و به‌ده‌نی ده‌که‌ن. مامۆستایانی ئایینی و قوتابخانه‌کان و زانستگاکان،چاودێره‌کان، قازێکان، رێبه‌رانی حیزبه‌کان، رۆژنامه‌نوسان، کارمه‌ندان، دوکتۆره‌کان، مێژونوس و فه‌یله‌سوفه‌کان، نوسه‌ران و وه‌رگێران و...و...هه‌موی ئنتلکتوئلن. که‌چی له‌ ناو ته‌واوی ئه‌مانه‌ به‌شێکی که‌م روناکبیرن. خۆ ناکرێ بلێین هه‌ر که‌س باسه‌واده‌ ، کاری فیکری ده‌کا، فکری رونی هه‌یه‌ و فره‌ ره‌هه‌نده‌ و کات و ژینگه‌ی خۆی و کۆمه‌لگاکه‌ی ناسیوه‌. ده‌توانێ‌ ته‌حلیل بکا و بۆ چونه‌کانی شی بکاته‌وه‌. له‌ واقیعدا "روناکبیر" سفه‌ته‌ بۆ بیر کردنه‌وه‌، "ئنتلکتوئل" سفه‌ته‌ بۆ ئیش و کار.
من پێموایه‌ باوی رۆشنبیر هه‌ڵقولاوی چاخی مۆدرنیته‌یه‌ و دوای سه‌ده‌کانی ناوه‌راسته‌. دوای سه‌ده‌ی 19 رێگای له‌ شوێنه‌ غه‌یره‌ ئوروپاییه‌کان، چه‌شنی ئاسیا و ئافریقا و ئامریکای لاتین، کردۆته‌وه‌. له‌ کوردستان پێویسته‌ بپرسین رۆشنبیر چیه‌؟ کێیه؟ چ ده‌کا؟ ئه‌م زاراوه‌ و باوه‌یه‌(اصطلاح) زۆر که‌وتۆته‌ سه‌ر زمان و بۆ زۆر که‌س و که‌سایه‌تی به‌ ساکاری به‌ کار ده‌بردرێ و ده‌کرێته‌ سفه‌ت. شاعیری روناکبیر، رێبه‌ری روناکبیر، مامۆستای روناکبیر، مه‌لای روناکبیر، مێژوناسی روناکبیر، ئه‌دیبی روناکبیر و... به‌ راستی روناکبیر یانی چی؟
رۆشنبیر که‌سایه‌تێکه‌ که‌ ده‌توانێ بابه‌ته‌ کۆمه‌لایه‌تێکان "ته‌حلیل" بکا، ته‌وه‌ره‌کان لێک بداته‌وه‌. رۆشنبیری هه‌ر کۆمه‌لگا و هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ک، له‌ هه‌ر شوێنێک و پله‌یه‌کی مێژوویی، تایبه‌تمه‌ندی خۆی هه‌یه‌. که‌ وابوو روناکبیر ''موتله‌ق'' نیه‌ و نیسبیه‌. روشنبیر له‌ ته‌ک ئینسان و جڤات و مێژو موعامه‌له‌ ده‌کا، بۆ داهاتوو پیلان داده‌نێ. خاوه‌نی ڕوانگه‌ و بڕیاره. ره‌خنه‌گره و له‌ ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌. ‌به‌رهه‌می ماندوبوونی پێکهاتنی "شارستانیه‌ته‌‌‌". ‌



پ:روناکبیر له‌ ساده‌ته‌رین پێناسه‌داویژدانی به ئاگا و وشیاری کۆمه‌لگایه‌ گوتاری روناکبیری کوردستان چۆن هه‌لده‌سه‌نگێنن؟
له ناو خۆی کوردستانی ئێران نوسه‌ر، مامۆستای ئایینی، وه‌رگێر، مێژونوس، شاعیر، ئه‌دیب و زمان ناسی زۆر مه‌زن و تێکۆشه‌رمان هه‌یه‌. به‌لام به‌و تاریفه‌ی بۆ روناکبیرم لێکداوه‌ من هیچکامێکیان به‌ روناکبیر ناناسم. ئه‌گه‌ر ئیدوار‌دسه‌عید و چامسکی و شه‌ریعه‌تی به‌ روناکبیر بناسین به‌و راستیه‌ ده‌گه‌ین که‌ به‌داخه‌وه‌ ئێستاکه‌ ناوخۆی کوردستانی ئێران به‌تال له‌ روناکبیری نو‌خبه‌یه‌. هه‌رچه‌ن بوونی که‌سێکی چه‌شنی رێزدار عه‌بد‌وللای ئه‌بریشه‌می،وه‌ک روناکبیریکی ئاسایی نه‌ک نوخبه‌، ئیستسنایه‌که‌، هه‌ر بۆیه‌ گوتاری روناکبیری به‌ ده‌گمه‌ن گیر ده‌که‌وێ‌. یان ئه‌گه‌ر زۆر خۆش بینانه‌ چاوی لێکه‌ین وتاری رۆشنبیری به‌ هێزمان نیه‌.
له‌ په‌نا ئه‌و خاله‌ نگاتیڤه‌ پرۆسه‌یه‌کی به‌ هێز له‌ ده‌یه‌ی حه‌فتاکانه‌وه‌‌ ده‌ستی پێکرد و ئێستاکه‌ به‌ ئامانج گه‌یشتوه‌. له‌ نێو ئه‌و لاو و خوێندکارانه‌ی که‌ له‌ جولانه‌وه‌ی کۆمه‌لایه‌تی و رۆژنامه‌وانی و ده‌رکردنی گوڤاره‌ خوێندکارێکاندا هه‌لسوراو بوون ‌تاقمێکی به‌رچاو به‌و راده‌ گه‌یشتون که‌ ده‌کرێ به‌ شانازێوه‌ مۆری "روناکبیری" به‌ ناوچاوانیاندا بدرێ.
گوتاری روناکبیری له‌م به‌شه‌ی کوردستان ئالوگۆرێکی زۆری به‌سه‌رداهاتوه‌. هه‌رچه‌ن زۆر لاوازه‌ به‌لام له‌ ژێر کاریگه‌ری 1- رابورددوه‌ پرشنگداره‌که‌ی 2- بارودۆخی رۆژهه‌لاتی ناوه‌راست 3- کوردستانی عێراق داهاتو‌ویه‌کی زۆر قه‌له‌وی بۆ چاوه‌روان ده‌که‌م.

پ3:سه‌ده‌ی بیسته‌م،له‌ کۆمه‌لگای کوردستان (رۆژهه‌لاتی کوردستان) گۆرانگارێکی زۆر هاته‌ ئاراوه‌ به‌ چه‌شنێک که‌ شار وه‌ک دیارده‌یه‌کی مۆدێرن، په‌ره‌ی ئه‌ستاند و چینی ناوه‌راست دروست بون، زۆر جار ملی گه‌را، مارکسیست، دینی و نوێگه‌را و... پۆلین به‌ندی ده‌که‌ن، کارکردی گوتاری روناکبیری کورد چۆن هه‌لده‌سه‌نگێنن و ئه‌گه‌ر پۆلین به‌ندی بکه‌ین به‌رای ئێوه‌ ئه‌و پۆلین به‌ندییه‌ چۆن ده‌بێ؟
پێشه‌کی به‌ پێویستی ده‌زانم ئاماژه‌ بکه‌م که‌ من که‌لک وه‌رگرتن له‌ باوه‌کانی کوردستانی رۆژهه‌لات و باشور و... پێ گوتارێکی سیاسی و واقیعی نیه‌. جیا له‌وه‌ی پێ له‌ کلک نانه،‌ ئه‌ولا و ئه‌ولاش ده‌هاروژێنێ قازانجێکی نیه‌ و چاو‌ نوساندن له‌ راستێکانه‌. راستی ئه‌مه‌یه‌ که‌ کوردستان ئێستاکه‌ له‌ چوار چێوه‌ی پێنج ده‌سه‌لات دایه‌. با نه‌وه‌ی کورد تێ بگا که‌ سالانێک له‌ مه‌وبه‌ر رۆشنبیرێکی به‌ ناوی عه‌بدوللا په‌شێو چیرۆکی بێ ئاڵایی و بێ ولاتی بۆ باوکی گێرابۆوه‌، به‌لام باوکی نه‌ته‌نیا به‌م چیرۆکه‌ رانه‌چڵه‌کی و له‌ گۆیی نه‌گرت کوردستانێکی مزه‌ووه‌ری بۆ ساز کردۆ و رۆژهه‌ڵات و رۆژئاوا و...بۆ داناوه‌. ......؟! ‌
پۆلین به‌ندی گوتاری روناکبیری کردستانی ئێران ده‌گه‌رێته‌وه‌ سه‌ر روداوه‌ سیاسێکان. به‌ داخه‌وه‌ ئه‌م گوتاره‌ به‌رده‌وام له‌ ژێر رکێفی سیاسه‌ت دابۆه‌. دوای هه‌لوه‌شانی "ژ.ک" گوتاری روشنبیری وه‌رچه‌رخانێکی گه‌وره‌ی به‌سه‌ر داهات. "ژ.ک" پێك هاتبو له‌ تاقمێک بڵیمه‌ت و زانا که‌ به‌ راشکاوی ده‌کرێ ئیدعا بکه‌ین روناکبیر بون، که(به‌ ئیحتمالی زۆر)‌ به‌ رێنوێنی روناکبیرێکی نه‌ناسراو و گومنێو به‌ ناوی مه‌لا ئه‌حمه‌دی فوزی، که‌ له‌ گوندی خانه‌قای بورهان داده‌نیشت، پێک هاتبو. پێک هێنه‌رانی ژ.ک به‌ مه‌عریفه‌یه‌کی قوول و به‌ هێز له‌مه‌ڕ کورد و  کوردستان گه‌یشتبون. په‌یمانی سێ سنور رونی ده‌کاته‌وه‌ که‌ ئه‌م پرۆسه‌یه‌ ده‌روێشت کاریگه‌ری له‌سه‌ر به‌شه‌کانی تری کوردستان ببێت. لافاوی شه‌ری دوهه‌می جیهانی هات و کوردستانیشی گرته‌وه‌. بارودۆخی تایبه‌تی شه‌ر "ژ.ک"ی جوانه‌ مه‌رگ کرد. ئه‌ندامانی ژ.ک یان دانیشتن یان که‌وتنه‌ گه‌مه‌ی سیاسی زلهێزانی ئه‌م مه‌یدانه‌ و گه‌وره‌ترین رۆله‌کانی قوربانی کران. له‌و کاته‌وه‌ تا ئه‌و رۆ ئاڵوگۆرێکی گه‌وره‌ به‌سه‌ر گوتاری روناکبیری داهاتۆ.‌‌‌‌‌
له‌ سه‌رده‌می ژ.ک و کۆمار بۆچونی میلی- مه‌زهه‌بی به‌سه‌ر گوتاره‌کان زال بو. نوسراوه‌کانی ئه‌وسه‌رده‌مه، به‌تایبه‌ت وه‌سێتنامه‌ی پێشه‌وا،‌ به‌ راشکاوی ئه‌و مه‌به‌سته‌ ده‌رده‌خه‌ن. دوای روخانی کۆمار بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر گوتاری روناکبیری له‌ ناو خۆی ولات قه‌مته‌ر کرا. له‌ نیوه‌ی ئاخری ده‌یه‌ی چل گوتاری روناکبیری چه‌پی مارکسیستی له‌ زۆربه‌ی زانستگاکانی ئێران زال بو. گوتاری مارکسی‌ که‌ ڕیشه‌ی له‌ هه‌لسورانی روناکبیرانێک دابو که‌ به‌ 53 نه‌فه‌ر نێویان ده‌رکرد، له‌ ژێر کاریگه‌ری شۆرشه‌کانی ئامریکای لاتین و که‌سایه‌تی کاریزمای چه‌گوارا، له‌ "چریکه‌ فیدایه‌کانی خه‌لق" خۆی هێنایه‌ سه‌ر رای گشتی. له‌ ژێر کاریگه‌ری ئه‌و ره‌وته‌ی زانستگاکانی ئێران خوێندکارانی کورد، که‌ پێگه‌ی چرۆ کردنی روناکبیران بون، به‌ لای گوتاری مارکسسیتی خوار بونه‌وه‌. ئه‌و خوار بونه‌وه‌ له‌ به‌ر سێ هۆ بوو:1- گوتاری مارکسیسته‌کان باسی له‌سه‌ر که‌مایه‌تیه‌ ئیتنێکان به‌ چڕی و پڕی ده‌کرد. پروپاگه‌نده‌ و پرۆگرامی تایبه‌تی له‌م به‌ستێنه‌دا هه‌بو. 2- تاقمێک له‌ رێبه‌ران و هه‌لسوراوانی سیاسی کورد به‌ دوای روخانی کۆمار تاراوی ولاتانی سۆشیالیست بون. ئه‌م ده‌سه‌لاتانه‌ش بۆ کورد جێگه‌ی هومێد بون که‌ له‌ به‌رامبه‌ر ده‌سه‌لاتی سه‌ر به‌ ئامپریالیستی شا لایه‌نگریان لێ بکا.3- جیاوازی و ده‌مارگرژی مه‌زهه‌بی وای کردبو که‌ بالی مه‌زهه‌بێکان که‌ هه‌مو شیعه‌ بون خۆ له‌ کورده‌کان که‌ سونی بون بپارێزن. مه‌زهه‌بێکان به‌ بۆنه‌ی جیهان شمول دانانی ئیسلام و بێ ته‌جروبه‌گی خۆیان نه‌ ته‌نیا باسی نه‌ته‌وه‌کانیان نه‌ده‌کرد به‌لکو دژایه‌تی داخوازیه‌ نه‌ته‌وایه‌تێکانیان ده‌کرد. ده‌یه‌ی په‌نجا هه‌تا سه‌رکه‌وتنی شۆرشی گه‌لانی ئێران، که‌ بۆخۆم ئه‌وکات خوێندکاری زانستگا بوم، بۆ چونی مارکسیستی ته‌واو زال بو. مافه‌ نه‌ته‌وه‌یه‌کان له‌ چوار چێوه‌ی مارکسیسم و بۆ رازی کردنی میلی گه‌راکان جاروبار باس ده‌کرا. ئه‌و کات 90%ی گوتاری روناکبیری کوردی به‌ده‌س چه‌په‌کانه‌وه‌ بو. ته‌نیا 10%ی ئه‌م گوتاره‌ له‌ ژێر کاریگه‌ری شه‌ریعه‌تی و موجاهیدینی خه‌لق و سه‌یدقوتب به‌ ده‌س ئایینێکانه‌وه‌ بو.
جا ئه‌گه‌ر وابو من گوتاری روناکبیری له‌ روخانی کۆمار هه‌تا سالی 1356 هه‌تاوی ئاوا پۆلین به‌ندی ده‌که‌م که‌ گوتاری رۆشنبیری میلی سه‌ربه‌خۆ بوونی نه‌بو. ته‌نیا گوتاری روناکبیری هه‌ڵسوراو چه‌پی مارکسیستی بو. گوتاری میلی له‌و گوتاره‌دا مارکسیه‌دا خۆی پێناسه‌ ده‌کرد. گوتاری ئیسلامی له‌ ئاخری چله‌کان گوورا و له‌ سه‌ره‌تای په‌نجاکان له‌ دایک بو. دوپاتی ده‌که‌مه‌وه‌ گوتاری رۆشنبیری به‌ر له‌ روخانی کۆمار میلی – ئیسلامی بو.
به‌ده‌س پێکردنی شورشی گه‌لانی ئێران گوتاری روناکبیری کوردستانی ئێران ئالوگۆری زۆری به‌سه‌ر داهات. گوتاری نه‌ته‌وایه‌تی زیندو بۆوه‌. گوتاری مارکسی خۆی خزانده‌ نێو گوتاری نه‌ته‌وایه‌تی. گوتاری ئیسلامیش هاته‌ ئاراوه‌ و خۆی له‌ مه‌یدانی خۆیندکاری زانستگاکان و حوجره‌کان ئاشکرا کرد و هاوکات ده‌ستی کرد به‌ دور بونه‌وه‌ له‌ گوتاری مه‌زهه‌بی شیعه‌ و نیزیک بونه‌وه‌ له‌ گوتاری ئیخوانی.  دوای روخانی دیواری به‌رلین و پاشه‌کشی ئیده‌ئۆلۆژی مارکسیستی گوتاری روناکبیری چه‌پ نه‌رم و هێدی به‌ره‌و گوتاری سێکۆلاری خزی. له‌ راستیدا گوتاری روناکبیری له‌ کوردستانی ئێران هه‌ر له‌ سێ بۆچوندا ماوه‌ته‌وه‌ و هه‌رکام له‌و سێ بۆچونه‌ سه‌ره‌کیانه‌ خاوه‌نی بۆچونی جۆراوجۆر له‌ ناو خۆیاندان.‌ ئه‌م سێ گوتاره‌ش بریتین له‌‌1- گوتاری میلی2- گوتاری ئیسلامی3- گوتاری سکۆلار.


***
بیوگرافییه‌کی کورتی به‌ڕێز سه‌لاحه‌دین عه‌باسیی:
له‌ شه‌وی 16 سه‌رماوه‌زی 1336 هه‌تاوی له‌ دێی قاجری بۆکان له‌ دایک بوم. خوالێخۆشبوی بابم، مه‌لا سه‌لیم،  شاعیر و‌ ناسناوی لوتفی بوو. هه‌ر پێنج برا خه‌ریکین دیوانه‌که‌ی چاپ بکه‌ین. سێزده‌به‌ده‌ری سالی 1338 هاتوینه‌ دێی حاجی خۆشی شاروێران. سالی 1342 بابم ده‌ستی له‌ مه‌لایه‌تی هه‌ڵگرت و هاتوینه‌ شاری مه‌هاباد. ئێستاش له‌گه‌ل سوره‌ییای خێزانم و منداله‌کانم، سارا و سارم، دانیشتوی گه‌ره‌کی مزگه‌وتی سوری مه‌هابادم. 28 ساله‌ به‌یانان کارمه‌ندی ناوه‌ندی که‌شاوه‌رزیم. پاش نیوه‌رۆیانیش له‌ باغه‌ گوێزه‌که‌م ئیش ده‌که‌م.
ـ   هه‌ر له‌ مندالێوه‌ به‌ بۆنه‌ی بابم له‌ گه‌ڵ شیعر و شاعیرانی کلاسیکی کورد و مێژو و  باوه‌ری ئیسلامی ئاشنا بوم.
ـ  سالی 1353 مامۆستای زمانی فارسیم که‌ لاوێکی لایه‌نگری چریکه‌ فیدایه‌کان بو و ده‌نگۆ هه‌بو به‌و هۆیه‌ له‌ باکوری ئێران بۆ مه‌هاباد دورخراوه‌ته‌وه‌، به‌ نهێنی کتێبه‌کانی سه‌مه‌دی بیهره‌نگی و ده‌رویشیان و په‌رویزی ره‌سولی پێ ده‌خوێندمه‌وه‌ و له‌ ته‌ک بیری چه‌پ ئاشنای کردم و ئه‌گه‌ر له‌ زانستگا مه‌زهه‌بێکان "جه‌زبیان" نه‌کردبام ده‌بومه‌ کومونیستێکی قه‌هار!
ـ   سالی 1355 له‌ زانستگای ورمێ ده‌ستم کرد به‌ خوێندنی کارناسی کشتوکال. سالی1357 له‌ به‌ر کورد و سوننی بون یه‌کێک له‌ نوێنه‌رانی خوێندکاران له‌ کومیته‌ی 15 نه‌فه‌ری به‌رێوه‌بردنی شۆرش و خۆپیشاندانه‌کانی شار و زانستگای ورمێ بوم که‌ دوای سه‌رکه‌وتنی شۆرشی ئیسلامی زۆربه‌ی ئه‌ندامانی ئه‌و کومیته‌یه‌ به‌ پله‌وپایه‌ی گه‌وره‌ی ده‌سه‌لات، وه‌ک وه‌زیر و وه‌کیل و سه‌ردار، گه‌یشتن.
ـ   پێش و دوای سه‌رکه‌وتنی شۆرش، خوێندکارێکی هه‌لسوراو و خۆتێهه‌لقوتێن بوم. له‌ ئایه‌توللا تاهیری و مه‌کارم و مونته‌زیرێوه‌ بگره‌ هه‌تا ده‌گاته‌ شیخ عیزه‌دین و سه‌لاحی موهته‌دی و ئه‌حمه‌دی موفتیزاده‌ و که‌ریمی حیسامی و سه‌عد موجبری لیبی و دوکتور په‌یمان و مه‌لا محه‌مدی جه‌وانرۆیی و مه‌لا هادی سه‌را و دوکتورقاسملو و سروش و هه‌ژارو حیکمه‌تیاری ئه‌فغانی و سه‌دان گه‌وره‌ و چکۆله‌ی دیکه‌ دیدارو کێشه‌ و موجاده‌له‌م کردوه‌.
ـ  سالی1367 دورخرامه‌وه‌ شۆتی ماکۆ، سالی1368 له‌ سه‌رکار ده‌رکرام و 1370 به‌ حوکمی دیوانی عه‌داله‌تی ئیداری هاتمه‌وه‌ سه‌رکار. له‌ سالی 1369 هه‌تا ئه‌ورۆ  خۆم له‌ هه‌ر کارێکی نهێنی و رێکخراوه‌یی پاراست و هه‌رچی نوسیومه‌ و کردومه‌ به‌ ئاشکرای و راشکاوی بۆه‌.
ـ  هه‌تا ئه‌ورۆ پێنج کتێبم چاپ بوه‌، چواری دیکه‌م ئاماده‌ی چاپن. 98 گوتار و نوسراوه‌م له‌ رۆژنامه‌ و گۆڤاره‌کانی سه‌راسه‌ری و ناوچه‌یی و خوێندکاری بڵاو بۆته‌وه‌ که‌ چه‌مکی زۆریان سیاسی و  میللی و مه‌زهه‌بین. چه‌ندین وتار و وتووێژم له‌ لایه‌ن رادیۆ و ته‌له‌ویزیونه‌کانی وه‌ک ده‌نگی ئامریکا و میدیا تی وی و... له‌ ته‌کدا کراوه‌ و بڵاوبۆته‌وه‌.
ئێستاش خه‌ریکی خوێندنه‌وه‌ و بیرکردنه‌وه‌ و نوسینم. ده‌رگای مالم هه‌میشه‌ و روبه‌روی هه‌مو که‌س، به‌ هه‌ر بیروڕا و ئیده‌ئۆلۆژی و نه‌ژادێکه‌وه‌، ئاواڵه‌یه‌. له‌ گفتگۆ و موجاده‌له‌ و چاولێکردنی تلویزیۆن تێر نابم.

کۆتایی به‌شی یه‌که‌م .... درێژه‌ی هه‌یه‌...

۱۳۹۰ دی ۲۶, دوشنبه

پێشەوا قازی محەممەد‌و كۆماری كوردستان


بزاڤی نەتەوەیی كورد لەروانگەی سیاسییەوە
پێشەوا قازی محەممەد‌و كۆماری كوردستان 

بێهزاد خۆشحالی 
و: ئه‌فراسیاب گرامی 

بزووتنەوەی قازی محەممەد بەهۆی نێوەرۆكی جیاواز‌و تایبەتمەندییە سیاسییە مۆدێڕنەكانی، گرینگترین بزووتنەوە لەمێژووی سیاسیی نەتەوەی كورددا بەئەژمار دێت. بنەماییترین تایبەتمەندیی بزووتنەوەی پێشەوا قازی محەممەد كە بووە هۆی دامەزرانی "كۆماری كوردستان" لەماوەی ساڵانی 1946 ـ 1947دا، بەنێوەرۆكێكی دێموكراتیك لەجێگیركردنی كردەكارێكە كە تا ئێستاش دەتوانێ‌ باشترین نموونەی سیستمی دەوڵەتیی بۆ حكوومەتەكان لەرۆژهەڵاتی ناڤیندا بێت.  
كردەكار: پێشەوا قازی محەممەد 
هۆكار: قازی محەممەد
گۆڕەپان: 
الف: كات: 1946 ـ 1947
ب: شوێن: بەشێكی سەرەكی كوردستان لەباشووری ئازەربایجانی رۆژئاوا (ناوچەی موكریان)‌و بەشێك لەباكووری كوردستان (سەقز‌و بانە) كە تا ئەوكات ئەوانە بەشێك بوون لەویلایەتی ئازەربایجان‌و ئەردەڵان. 
ئامراز: راپەڕینی چەكدارانە‌و پێوەندییە دیپلۆماتیكییەكان 
ئامانج: دامەزرانی كۆماری كوردستان 
هەروەها كە گوترا، بنەماییترین تایبەتمەندیی "كۆماری كوردستان" بەرێبەریی پێشەوا قازی محەممەد، تایبەتمەندیی دێموكراتیكی ئەو بوو كە لەروانگەی پێكهاتەیی، پێناسە‌و دامەزرانەوە، چوارچێوەیەكی مۆدێڕنی هەبووە‌و هەڵگری شرۆڤەیەك بەپێناسە‌و چەمكە نوێیەكان لەدێموكراسییە. لەم روانگە‌وەو بەپێی چوار تیۆریی نوێی دێموكراسی، واتە دێموكراسیی بازاڕ، دێموكراسیی نیئۆكۆماریخواز، دێموكراسیی باوك سالارانە‌و دێموكراسیی ژاكۆبنی، دەتوانین بڵێین "كۆماری كوردستان" لەسەر بنەمای دێموكراسییەكی ژاكۆبنی دامەزراوە كە تێیدا لەسەر بنەمای رێككەوتنی بەهاكان‌و پلەیەكی باڵا لە بەشداریی سیاسی دەتوانین ببینین. لە وەها پێكهاتەیەكی دێموكراسیدا دەتوانین  گرینگیی وشەگەلێك وەك نەتەوەیی‌و نەتەوە لە چوارچێوەی چەمكی ئیرادەی كۆمەڵایەتیدا بدۆزینەوە كە بە ئەبستراكت (مجرد) قبووڵكردنی، نێوەرۆكی سیاسی بەخۆوە دەگرێت‌و لەچەمكی "رەزامەندیی گشتیی نەتەوەیی (رچایت ملی همگانی)"‌و "نەریتی كەڵەكەكراوی نەتەوەیی(سنت ملی انباشتە)"دا كورت دەكرێتەوە.
خاڵێكی دیكە كە دەتوانین لە"كۆماری كوردستان"دا بیدۆزینەوە، چەمكی "نەتەوەخوازی"یە كە وەكوو  چەمكێكی مۆدێڕن، شوناسی كۆمەڵێك لەمرۆڤەكانە كە خۆیان بەوێنەی شوناسێكی جیاواز لەچوارچێوەی یەكەیەكی سیاسی، شوێنێكی جوغرافیایی‌و كولتوورێكی جیاوازدا پێناسە دەكەن. 
تایبەتمەندیی سێهەمی "كۆماری كوردستان"، لەرۆڵی گرینگی پێشەوا قازی محەممەد، دەتوانین ببینینەوە.  قازی محەممەد هەرچەندە كەسایەتییەكی ئایینی بەپێگەیەكی بەهێزی بنەماڵەییە‌و زۆركەس  رۆڵی "ئایینی ـ كاریزمایی" بۆ بەلووتكەگەیشتنی كەسایەتی پێشەوا دەزانن، بەڵام ناتوانین رۆڵی "هێژمونی عەقڵانی"ئەو لەخودئاگایی، شوێن هەڵگرتنی درووست (جهتیابی معین)، هاوئاهەنگی، رێكخستنی بیروهزر‌و بەرهەمهێنانی لە پێكهاتەیەكی پراكتیزەكراو بەناوی" كۆماری كوردستان"دا، لەبەرچاو نەگیردرێ‌. گرینگتر ئەوەیە كە تایبەتمەندیی كەسایەتیی بەرزی ئایینی‌و بنەماڵەیی، دەبێتە "ئاوەزمەندێتی (عقلانیت)"ی رێبەری‌و جەماوەر بەهۆی هۆگریی خێڵەكی‌و هێندێكیش ناوەندخواز، لەكۆڕێكدا ئاپۆرایان دەدا‌و بەناسینەوە‌و پێناسەكردنەوەی "شوناس"، هەست‌و ورەی "خۆیبوون (ما بودن)"نیان پێدەبەخشێ‌، "خۆیبوون"ێك كە ئەركی رەنگدانەوە‌و بەرز ڕاگرتنی بایەخەكان دەداتەوە بەجەماوەر‌و بەواتای "ئیدئۆلۆژی نەتەوەیی"، شوناس‌و كەسایەتی نەتەوەیەك دەنوێنێت. 
تایبەتمەندیی دیكەی "كۆماری كوردستان"، پێكهێنانی رەوشێكی لەبار بۆ دەورانی تێپەڕین لەپێكهاتەیەكی نەریتی بۆ ئۆرگانیزاسیۆنێكی "مۆدێڕن"ە. سەرهەڵدانی "كۆمەڵەی ژ.ك" یان كۆمەڵەی ژیانەوەی كورد‌و كاریگەربوونی حیزبی هیوا لەكوردستانی عێراقدا، كە پێكهاتە نهێنییەكەی بەشێوەی رێكخستنێكی نهێنی لەسەر بنەمای "كوردبوون"‌و دواتر گۆڕان پێكهێنان لەپێكهاتەكەدا بۆ "حیزبی دێموكراتی كوردستان" لەگەڵ چوارچێوەیەكی تەواو دیاریكراوی "حیزبی مۆدێڕن"‌و چڕبوونەوەی داخوازییەكانی خەڵكی كوردستان لەچوارچێوەی "حیزبی"دا، یەكێكی دیكە لەتایبەتمەندییە گرینگەكانی كۆماری كوردستان لەو سەردەمەدا بەئەژمار دێت. 
تایبەتمەندییەكی دیكەی كۆماری كوردستان، گەڵاڵەكردنی داخوازییە مۆدێڕنەكان لەسەردەمێك‌و لەشوێنێكدا كە لەبنەڕەتدا نە هەڵگری "كۆمارییە"‌و نە دێموكراسی. هێنانە بەرباسی گرینگی "كۆماری" لەپاڵ چەمكی "دێموكراسی" لە وڵاتێكی كاریزماپەروەر كە تانوپۆی هزرە حكوومەتییەكانی تەنیوەتەوە، هاوپێوەندییەكی پیرۆز بوو كە بنەما سەرەتاییەكانی گۆڕان لەچییەتی ئەم پێكهاتەیە‌و شكاندنی پێكهاتەی زەینی ـ نەستیی(ناخوداگاە) خەڵكی، نۆژەن كردەوەو هزری مرۆڤی رۆژهەڵاتی بەرەو "خەڵكباوەڕی" نە "كاریزماپەروەری" ئاراستە كرد. 
هەوڵ بۆ جێگیركردنی پەروەردە‌و فێركردنی مۆدێڕن لەناوچەكانی ژێر دەسەڵاتیدا، وەڕێخستنی دەسەڵاتی دادوەری، تێپەڕین لەخێڵگەرایی‌و عەشیرەگەرایی‌و ئاراستەكردنیان بەرەو "نەتەوەخوازیی كورد"، تێپەڕین لە دووبەرەكی‌و هەڵاواردنە ئاینییەكان، بەرەو قبووڵكردنی فرەئایینی‌و فرەیی، یەكیەتیی ئیستراتیژیك لەگەڵ ئازەرییەكاندا‌و پەسندكردنی رێككەوتننامەی پشتیوانی لەكەمایەتییەكانی بیاڤی ژێر دەسەڵاتی كۆماری كوردستان، دامەزرانی سیستمێكی ئەمنییەتیی مۆدێڕن، چاپەمەنی‌و‎ بڵاوكراوەكان بە ئازادی‌و هەوڵ بۆ پەرەپێدانی چاپ‌و بڵاوكردنەوە، فێركردنی زمانی كوردی وەكوو زمانی فەرمی‌و دامەزرانی رادیۆ‌و راگەیاندنی هەمەلایەنە بۆ دابینكردنی دێموكراتیكی پێداویستییە كولتووری، پەروەردە‌و فێركردن، سیاسی‌و هەموو بیاڤەكان لەپاڵ هەوڵا بۆ پراكتیزەكردنی ئامانجە دێموكراتیكەكان لەبیاڤی حكوومەتی كوردستاندا، لەتایبەتمەندییە بەرچاوەكانی دیكەی كۆماری كوردستان‌و ئەم دەورەیە بەئەژمار دێ‌.
لەبیاڤی "چاپەمەنی"یەكاندا ئەوەی كە "بەرچاوە" بڵاوكراوەكانی وەكوو: "نیشتمان"، "هاواری كورد"، "هاواری نیشتمان (ئۆرگانی یەكیەتیی جەوانانی كوردستان)"، "كوردستان"، "گۆڤاری هەڵاڵە"‌و... دەتوانین وەك بەڵگە بهێنینەوە. پێداگری لەسەر مافی دیاریكردنی چارەنووس بۆ نەتەوەكان، مافی دیاریكردنی چارەنووسی نەتەوەی كورد، مافی سەربەخۆیی نەتەوەكان، هەوڵ بۆ سەرهەڵدانی بزاڤێكی رووناكبیری بۆ كورد، بزاڤی فەرهەنگیی نەتەوەی كورد، ئاشتی‌و دێموكراسی بۆ جیهان، چوونە نێو بیاڤە فەرهەنگی‌و كۆمەڵایەتییەكان‌و جێگیركردنیان بە جێگای روانگە عەشیرەتی، ئەتنیكی‌و مەزهەبییەكانە كە بە روونی دەردەكەوێ‌‌و پێویست بە بەڵگەهێنانەوەش ناكات. 
گرینگیدانی "كۆماری كوردستان" بە مەسەلەی ژنان‌و دامەزراندنی یەكیەتییەكی تایبەت بۆ ژنان بە مەبەستی گرینگیدان بە كار‌وباری ژنان لەژێر چاودێریی راستەوخۆی "قازی محەممەد" ـ ئەویش لە دەورانێكدا كە شوناسی ژن وەكوو مرۆڤ لەرۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا بۆ حكوومەتەكانی ئەو كات نامۆ بوو ـ لە"قازی محەممەد"‌و "كۆماری كوردستان" نموونەیەك بۆ "رێبەری"‌و "دەسەڵاتداریەتی" دروست دەكات كە بەگەڕانەوە بۆ ئەو، دەتوانین زۆر لەپرەنسیپە دێموكراتیكەكان بۆ رێككەوتنی ئەوڕۆی كۆمەڵگای جیهانی وەدەست بهێنین. 
پێشەوا قازی محەممەد تەنانەت لەكاتی ئاویلكەشدا، بۆ پارێزگاری لە"دێموكراسی"‌و "مافی  دەنگدانی خەڵك"، "مەرگ"ی خۆی دەداتەوە دەستی دەنگی خەڵكی تا نەكا خەڵك لە"بیری نوێ"‌و "نوێخوازی" ئەو، بەگومان بن. ئەمەش لەوانەیە پڕبەهاترین تایبەتمەندیی "كۆماری كوردستان"‌و "پێشەوا قازی محەممەد" بێ‌. "كۆماری كوردستان"، دەتوانێ‌ خاڵی دەستپێكی هەڵبژاردنێكی سیاسی بۆ دێموكراسی لەسەردەمی دەسەڵاتداریەتی دیكتاتۆرەكان لەرۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا بێت. 
سەرچاوەكان: 
1) قاضی محمد و جمهوری در آینەی  اسناد، بهزاد خوشحالی، 1380
2) وبلاگ نظریەهای ناسیونالیسم، بهزاد خوشحالی
3) ناسیونالیسم دمكراتیك و دمكراسی چند فرهنگی، كتێبی ئیلكترۆنیك، بهزادخوشحالی

۱۳۹۰ دی ۲۵, یکشنبه

عه‌بدوڵڵا حیجاب: بزووتنەوەی کورد پێویستی بە کۆپی کردنی مودێلی خەباتی شوێنەکانی دیکە نیە، پێویستی بە سارێژکردنەوەی برینەکانی خۆی هەیە...


رۆژهه‌ڵاتی کوردستان
له‌ نێوان دوێنێ و ئه‌مڕۆدا
ئا: ئه‌فراسیب گرامی
به‌شی دووهه‌م و کۆتایی
عه‌بدوڵڵا حیجاب: بزووتنەوەی کورد پێویستی بە کۆپی کردنی مودێلی خەباتی شوێنەکانی دیکە نیە، پێویستی بە سارێژکردنەوەی برینەکانی خۆی هەیە. پێویستی بەوەیە کە زێهنیەتی دوورخەرەوە، دووبەرەکی ساز، کێشەخوڵقێن و دڵساردکەرەوە وە لا بنێ و بە ڕووحی یەکگرتووی نەتەوەییەوە بۆ پێشەڕۆژ بەرنامە دابڕێژێ. من لە دروشمدان و بە پێچەوانەکارکردنی سیاسەتمەدارانی کورد ماندوو بووم و دڵنیام کە بە گۆڕینی فەرهەنگی سیاسی زاڵ دەکری ڕەوشی سیاسی بزووتنەوەی کوردستان ئاڵوگۆڕی چەندی و چۆنی بە سەر دابێ

پ ـ پاش سه‌رهه‌ڵدانی شۆڕشی 57، سیستمێکی دێموکراتیک له‌ ئیراندا جێگیر نه‌بووو کێشه‌ی کورد بێ چاره‌سه‌ری مایه‌وه‌ و بگره‌ ویسته‌کانی کورد رادیکاڵتر هاتنه‌گۆرێتا راده‌یه‌ک که‌ رووبه‌رووبوونه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات و بزووتنه‌وه‌ی سیاسیی کورد  هه‌ڵگیرسانی شه‌ر له‌ کوردستاندا بوو، زه‌مینه‌کانیپێکنه‌هاتن و دوورکه‌وتنه‌وه‌ی کورد له‌ ده‌سه‌ڵاتی ناوه‌ندی چ بوون؟

۱۳۹۰ دی ۲۳, جمعه

تێپه‌ڕین له‌ زه‌مهه‌ریر ...


ئه‌فراسیاب گرامی
www.amrojane.tk
له‌ پشت هه‌ر وه‌رزێکی سه‌ختی زستان و نه‌هات دا، وه‌زری به‌هار و خۆشی هه‌یه‌ که‌ ئومێدی دڵدانه‌وه‌ و هیوای چاندووه‌ له‌ دڵی مرۆڤدا و بۆته‌ ئامیانی به‌رده‌وامیی ژیان.  لەگەڵ بەفری یەكشەوەی زستاندا، لەگەڵ تەزووی ساردو سڕی یەكەمین بای زستاندا، لەگەڵ یەكەمین تەمەنای زەوی بۆ تینی گەرمی ژیانەوەدا، كاتێك پاییز هەوری ماتەم و سیاپۆشی خۆی ئەهێنێتەوە گریان و گەڵا گەڵا سەفەر ئەكات و كەژاوەی بەفر لە لووتكە بەرزەكانی چیاوە داده‌گه‌ڕێ، زریان و كڕێوە ژێرباڵی ئەگرن و كلوو كلوو سەراسیمەی سەرزەوینی مرۆڤایەتی ئەگرێتەوە. لەم گۆشە لەژیانی مرۆڤ و له‌م ساته‌وه‌خته‌ به‌فرینه‌دا،  خولیا و حەزەكانی مرۆڤ و بیرو ئەندیشەی بەرەو كوێ ئەڕوات؟، لە كوێ داڵدەی دەدات؟

۱۳۹۰ دی ۲۰, سه‌شنبه

عه‌بدولڵا حیجاب: حیکایەتی ئەوەی کە هێزەکانی چەپی کورد ئانتی تێزی بیری نەتەوەیی لە کوردستانن و سەنتێزی بەربەرەکانیی ئەوان لە گەڵ بورژوازیی کورد ئەو کۆمەڵگا خەیاڵیە دەبێ کە بزووتنەوەی کۆمۆنیستی لە خەیاڵی دامەزراندنی دایە، ڤایرۆسێکی فیکرییە کە تەنیا زەربە لە خەباتی عەداڵەتخوازانەی گەلی کورد بۆ ئازادی، دێمۆکراسی و دابین کردنی مافەکانی مرۆڤ دەدا


رۆژهه‌ڵاتی کوردستان
له‌ نیوان ئه‌مڕۆ و دوێنێ دا
ئاماده‌کردن: ئه‌فراسیاب گرامی
عه‌بدوڵڵا حیجاب
به‌شی یه‌که‌م:
عه‌بدولڵا حیجاب: حیکایەتی ئەوەی کە هێزەکانی چەپی کورد ئانتی تێزی بیری نەتەوەیی لە کوردستانن و سەنتێزی بەربەرەکانیی ئەوان لە گەڵ بورژوازیی کورد ئەو کۆمەڵگا خەیاڵیە دەبێ کە بزووتنەوەی کۆمۆنیستی لە خەیاڵی دامەزراندنی دایە، ڤایرۆسێکی فیکرییە کە تەنیا زەربە لە خەباتی عەداڵەتخوازانەی گەلی کورد بۆ ئازادی، دێمۆکراسی و دابین کردنی مافەکانی مرۆڤ دەدا

کورته‌یه‌ک له‌ بیوگرافی به‌رێز عه‌بدولڵا حیجاب:
عەبدوللا حیجاب، گوندیم، کوردێکی زۆر ئاساییم. بنەوانم لە هەرێمی سەرئەلباکی سەر بە ئەیالەتی وان لە باکووری کوردستانن، خۆم و خووشک و براکانم خەڵکی ورمێین، منداڵەکانم لە باشووری کوردستان لە دایک بوون. ناسنامەی سەرەکیم کوردستانیە و بۆ ناسنامە لاوەکیەکانیش دەتوانم ئێرانی بم، عێراقی بم، تورکیەیی بم یا خەڵکی هیچکام لەو وەڵاتانەش نەبم. پێشمەرگە بووم، پەنابەر بووم، خوێندکار بووم، کارمەند بووم، بێ دەسەڵات بووم، بە دەسەڵات بووم و ئێستاش هەر لە گەڵ ئەو هەڵکێش داکێشە ڕووبەڕووم. هێندێک لەم لا و لەو لا گەراوم، زۆر پارلەمان و کۆشک و تەلارم بینیوە، بەڵام هەر ئەوینداری گوندە تەپ و تۆزاوییەکەی خۆم لە دەڤەری سۆمای ورمێم.
پرسیاره‌کان:
ـ  سه‌ره‌تای پرسیاره‌که‌م له‌ به‌رێزتان به‌ پرسیارێککی گشتگیر ده‌ست پێده‌که‌م، زۆرێک له‌ کارناسانی سیاسی پێیان وایه‌ که‌ کێشه‌ی کورد بۆ سیستم ومودیرییه‌تی سیاسی ده‌سه‌لاتانی زاڵ به‌سه‌ر کوردستان دا ده‌گه‌رێته‌وه‌، ئایا بزووتنه‌وه‌یسیاسی و کۆمه‌لایه‌تی کورد، به‌ مه‌به‌ستی دابین کردنی مافه‌ سیاسی و کۆمه‌لایه‌تییه‌کانیهه‌ڵقوڵاوی چ باروودۆخێک بوو؟ به‌ تایبه‌تی له‌ رۆژهه‌ڵاتی کوردستاندا؟
عه‌بدوڵا حیجاب: با لانی کەم ئێمەی کورد پرسی نەتەوەیی خۆمان بە "کێشە" نەناسێنین. ئێمە کێشەمان نیە، دۆزێکی قووڵی سیاسی، کۆمەڵایەتی، کولتووری و ئابووریمان هەیە کە ڕیشەی لە شێوەی هەڵسوکەوتی دەسەڵاتداران لە گەڵ ماف و ناسنامەی نەتەوەیی ئێمەی کورددا هەیە.
لە پێوەندی لە گەڵ سەرهەڵدانی بزووتنەوەی نەتەوەیی کورددا دەتوانین باسی سێ تێڕوانینی جیاواز بکەین: تێڕوانینەک کە زیاتر لە تێئۆری مودێرنیتەوە نزیکە ڕاپەرینە نەتەوەییەکانی کورد بەو دژکردەوانەوە دەلکێنێتەوە کە پێشەنگە نەتەوەییەکانی کورد لە بەرامبەر سیاسەتی نەتەوەسازیی دەولەتە تازە دامەزراوەکانی دەسەڵاتدار بە سەر کوردستانەوە نیشانیان دا و مەبەستیان ئەوە بوو کە جێگایەک بۆخۆیان لە دەسەلاتی سیاسی دا وەدەست بێنن. لەو ڕوانگەیەوە یەکەم ڕاپەرینی نەتەوەیی کوردستان بە ڕاپەرینی شێخ سەعیدی پیران و لە درێژایی ئەویشدا سەرهەڵدانی ئاگری لە دژی کۆماری نوێدامەزراوی تورکیە دەناسێنن. بە پێی ئەو تئێۆرییە یەکەم ڕاپەرینی نەتەوەیی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان، ئەو بزووتنەوە نەتەوەییە بوو کە دامەزرانی کۆماری کوردستان لە ساڵی ١٩٤٦ی لێ کەوتەوە و لە باشووریش بزووتنەوەی بارزانی بە یەکەم سەرهەڵدانی نەتەوەیی کورد دەژمێرن.
ڕوانگەیەکی دیکە کە زیاتر خزمایەتی لە گەل ئەو تئێۆرییە سیاسیەوە هەیە کە بە تێڕوانینی ئێتنیسیستی دەناسرێ، ڕیشەی بزووتنەوەی نەتەوەیی کوردستان دەگەرێنێتەوە سەر دەسەڵاتی سوننەتیی میرنشینە کوردەکان و ویستی ئەوان بۆ سەروەری لە هەرێمێکی بەرفراوانتردا. لایەنگرانی ئەو تێڕوانینە، یەکەم تێئۆریسیەنی ئەو بیرە بە حەزرەتی ئەحمەدی خانی دەزانن کە لە کۆتایی سەدەی ١٧ی زایینی دا باسی پێویستی یەکیەتی کورد بە مەبەستی دامەزراندنی سەروەریی نەتەوەیی دەکا.
تێڕوانینی سێهەم کە لە ڕوانگەی منەوە باشتر لە گەڵ ڕاستیەکانی بزووتنەوەی نەتەوەیی کوردستان دەگونجێ، سەرهەڵدانی بزووتنەوەی نەتەوەیی کورد بەو ئاڵوگۆرە ئابووری، پیشەسازی و کۆمەڵایەتیانەوە گرێ دەدا کە لە کۆتایی سەدەی بیستەم لە کۆمەڵگاکانی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا ڕوویان دا. بێگومان بزووتنەوەی نەتەوەیی کورد ناتوانێ بە شێوەی بە تەواوی سەربەخۆ لەو ڕەوتە سیاسی و کۆمەڵایەتیانەوە شکڵ بگرێ کە لە کۆمەڵگا جیرانەکاندا لە گۆڕێ دا بوون، بە تایبەت ئەو ڕەوتە سیاسی و کۆمەڵایەتیانەی کە لە کۆمەڵگاکانی ئەرمەنی، تورک و فارس و دواتریش لە کۆمەڵگای عەرەب دا ڕوویان دا. بەڵام ناکرێ سەرەتای شکڵ گرتنی بزووتنەوەی نەتەوەیی کورد تەنیا بەو دژکردەوانەوە پێوەند بدرێ کە لە بەرامبەر دەسەڵاتە ناوەندییەکاندا ڕوویان داوە.
بەشێک لە پێشەنگەکانی کۆمەڵگای کوردستان هەم لە بزووتنەوەی تەنزیمات لە نێوەڕاستی سەدەی ١٩ و لە سەردەمی عۆسمانیەکاندا و هەم لەو ئاڵوگۆرانەی کە بزووتنەوەی پاشایەتی دەستووری لە سەردەمی قاجار دا لێی کەوتەوە بە شێوەی چالاکانە بەشدار بوون. هەمووی ئەوان بە ناو و ناسنامەی کوردی خۆیانەوە ئەو دەم چالاکی‌یان دەنواند. تەنانەت سوارانی عەشایریی حەمیدییە کە لە خزمەتی سولتان حەمیدی عۆسمانی دا بوون ناسنامەیەکی کوردییان هەبوو. هەر چەند ئەو ناسنامانە ئەو دەم لە شکڵی ئێتنیکدا بوون و ناکرێ بە ناسنامەی نەتەوەییان بە حیساب بێنین، بەڵام پلە و پایەی کۆمەڵایەتی و سیاسی‌یان هەر لەو ئاستەدا بوو کە ناسنامەی تورک و عەرەب و فارس لەو سەردەمەدا بووی.
سەرەتای جیاکردنەوەی ناسنامەکان لە نێوان کۆمەڵگا قەومیەکانی ئەو کات کە بە سەرەتای شکڵ گرتنی بیرۆکەی نەتەوەیی لە لای پێشەنگە نەتەوەییەکانی کوردیش دەژمێردرێ دامەزرانی جەمعیەتی ئیتیحاد و تەرەقی لە ئیستانبۆل لە ساڵی ١٨٨٩دا بوو کە وەک بزووتنەوەیەکی نەتەوەیی تورک دەژمێردرێ، بەڵام بەشێکی دامەزرێنەران، ئەندامان و بەڕێوەبەرانی کورد و عەرەبیش بوون. دواتر کوردەکان لە ساڵی ١٩١٠دا لەو کۆمەڵە جیابوونەوە و جەمعیەتی تعاون و ترقی کوردستانیان دامەزراند و دەستیان کرد بە بڵاوکردنەوەی گۆڤاری تایبەت بەو جەمعیەتە تا لەو ڕێگایەوە بیری نەتەوەیی خۆیان بڵاو بکەنەوە. بەر لە دامەزرانی ئەو کۆمەڵەیە، لە ساڵی ١٨٩٨دا گۆڤار یا رۆژنامەی دوو حەوتوانەی کوردستان دەستی بە وەشان کردبوو. لە مەیدانی خەباتی بە کردەوە بۆ ئازادیی کوردستاندا ڕاپەرینی چەکدارانە سەری هەڵدابوو و بە گشتی کوردستان لە رەوتی وشیاری نەتەوەییدا بوو. بۆیەش بە جێیە کە ریشەی بزووتنەوەی نەتەوەیی کوردستان بگەڕێندرێتەوە سەر ڕاپەرینی شێخی شەمزینان، سەیدا شێخ عوبەیدوللا شەمزینی لە ساڵەکانی ٨٠ی سەدەی نۆزدەی زاینی دا. هۆکاری ئەو سەرهەڵدانەش دەگەرێتەوە سەر هەلومەرجی سیاسی و کۆمەڵایەتی ئەو دەم و هەوڵدانی هەر کام لە کۆمەڵە قەومیەکانی ئەو سەردەمە بۆ گەیشتن بە سەروەریی نەتەوەیی لە ناوچەی خۆیاندا. بۆ شێخ عوبەیدوللا دامەزراندنی دەوڵەتێکی کوردی کە بتوانێ ببێ بە هاوپەیمانی عۆسمانی لە کێشەی دژی ڕووسەکان، ئەرمەنیەکان و دەوڵەتی شیعەی قاجاردا هەم لە ڕووی نەتەوەییەوە و هەم لە رووی دینیەوە واجبێکی سەر شان بوو. بە دوای ئەو ڕاپەرینە، هەر دوو ڕاپەرینەکانی شێخ مەحموودی حەفید و سمایل ئاغای شکاک یا سمکۆ هەر بەو مەبەستە دەستیان پێکرد.
با ئەوەش لە بیر نەکەین کە جیاوازییەکی مەزن لە نێوان قۆناغی سەرهەڵدان و قۆناغی بە جەماوەریبوونی بزووتنەوەی نەتەوەیی کوردستاندا هەیە. ئەوانەی من باسم کردن بە قۆناغی سەرهەڵدانی بزووتنەوە و شکڵ گرتنی بیری نەتەوەیی لە لای کۆمەڵێکی پێشەنگی کۆمەڵگاوە دەژمێردرێ. بۆیەش دوای هەر سەرهەڵدانێک، بە لە نێو چوونی سەرکردە یا سەرکردەکانی ڕاپەرینەکان بۆ ماوەیەکی دوور و درێژ، خەباتی نەتەوەییش بێدەنگ دەبوو. قۆناغیی بە جەماوەریبوونی بزووتنەوەی نەتەوەیی کوردستان زۆر نوێیە.
پ ـ  سه‌ده‌ی بیسته‌م به‌ سه‌ده‌ی گۆڕانکارییه‌ مه‌زنه‌کان له‌ ئاستیجیهانیدا ناوزه‌د ده‌کرێ، به‌ڵام کورد به‌ پێی هه‌ڵکه‌وتوویی له‌ ناوچه‌ی قه‌یراناوییرۆژهه‌ڵاتی ناوین، به‌‌رده‌وام به‌ره‌و شکست رووبه‌ڕوو بووه‌وه‌، به‌گشتی سه‌ده‌یبیسته‌م بۆ کورد و به‌تایبه‌تی رۆژهه‌ڵاتی کوردستان  چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟
و ـ سەدەی بیستەم نە تەنیا بۆ کورد، بەڵکوو بۆ هەموو گەڵانی دانیشتووی  ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست سەردەمێکی پر لە ڕووداو و قەیران بوو. لەو سەدەیەدا خەریتەی سیاسی هەرێم شکڵی گرت، وەڵاتانی نوێ دامەزران و کوردستان کرا بە کۆلۆنیەکی نێو دەوڵەتی. هەر لەو کاتەشدا ڕووداوە سیاسیەکانی سەدەی ڕابردوو ئەو دەرفەتەیان بۆ خەڵکی کوردستان پێک هێنا کە هەبوونی خۆیان وەک نەتەوە بسەلمێنن و لە سەر ئەو بنەمایە داوای مافی بەشداربوون لە دەسەڵاتی سیاسی دا بکەن.
هەموو شکستەکانی کورد لە سەدەی ڕابردوودا هەستانەوەیەکی بە هێزتریان بە دواوە بووە. کە وابوو شکستەکان کاتی و تەنیا لەمپەرێک بوون لە سەر ڕێگای خەباتی نەتەوەیی بۆ گەیشتن بە یەکسانی و ئازادی.  ئەگینا خەباتی نەتەوەیی کورد زیاتر گەشاوەتەوە و لە کۆتایی سەدەی بیستەمدا گەیشتە ئاستی هەرە بەرزی خۆی. لە باشووری کوردستان دەسەڵاتێکی نەتەوەیی دروست بوو، لە باکوور خەباتێکی بەرینی جەماوەری دەستی پێکرد و لە ڕۆژهەڵات گەشەکردنی بیری نەتەوەیی گەیشتە قۆناغێکی بەرز کە تەنانەت زەخت و زۆریی دیکتاتۆریی حاکمیش ناتوانێ بە تەواوی پێش بە خۆنواندنی بگرێ.
لە ڕوانگەی منەوە بەرهەمی خەباتی نەتەوەیی کورد لە سەدەی بیستەمدا لە ماوەیەکی کورتی داهاتوودا بە نرخێکی زۆر کەمتر لەوەی کە کورد تا ئێستا داویەتی بە ئەنجام دەگا. 
پ ـ  ئه‌گه‌ر قۆناخی به‌هێزی کورد له‌سه‌ده‌ی بیسته‌مدا ده‌سنیشان بکه‌ین، کام قۆناخ و ساڵان بۆ کورد وه‌ک خاڵی وه‌رچه‌رخانده‌سنیشان ده‌که‌ن؟
دامەزرانی جەمعیەتی تعاون و ترقی لە ساڵی ١٩١٠، هەوڵە دیپلۆماتیکەکانی شەریف پاشا و سەرکردەکانی کورد بۆ دەستەبەرکردنی مافی نەتەوەیی بۆ کورد پاش شەری جیهانیی یەکەم کە چەند خاڵێکی پەیمانی سێڤری لێ کەوتەوە، ڕاپەرینی شێخ سەعیدی پیران، سەرهەڵدانی ئاگری و دامەزراندنی دەوڵەتی کاتیی کورد لە بناری کێوی ئاگری،  ڕاپەرینەکانی سمکۆ لە کۆتایی شەری جیهانی یەکەمەوە تا کۆتایی ساڵەکانی ٢٠ی سەدەی بیستەم، ڕاپەرینی شیخ مەحموودی حەفید، دامەزرانی کۆمەڵەی خۆیبوون لە ساڵی ١٩٢٧دا، کۆمەڵەی هیوا لە ساڵەکانی شەری دووهەمی جیهانی، کۆمەڵەی ژیانەوەی کورد لە ساڵ١٩٤٢ و پاشان گۆڕانی بە حیزبی دێمۆکراتی کوردستان لە ساڵی ١٩٤٥دا،دامەزرانی کۆماری کوردستان لە ساڵی ١٩٤٦دا، ڕاپەرینی بارزانی، ڕاپەرینی چەکدارانە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە ساڵی ١٩٧٩ەوە، سەرهەڵدانی چەکدارانە لە باکووری کوردستان لە ساڵی ١٩٨٤ەوە، دامەزرانی بزووتنەوەی یاسایی کورد لە تورکیە لە ساڵەکانی ٩٠ەوە، دامەزرانی حکوومەتی هەرێم کوردستان لە ساڵەکانی ٩٠ەوە هەموویان بە دەستکەوتی گەورەی کورد دەژمێردرێن. بەڵام وەکوو قۆناغەکانی وەرچەرخان دەبێ پەیمانی سێڤر، ڕاپەرینی شێخ سەعید، دامەزرانی کۆماری کوردستان، دامەزرانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، بە جەماوەریبوونی بزووتنەوەی نەتەوەیی لە باکووری کوردستان لە ساڵەکانی ٩٠ەوە و شۆڕشی مێدیای کوردی بە دامەزرانی تەلەڤیزیۆنی ساتێلیتی ناو بەرین.
پ ـ ئه‌گه‌ر به‌ پێی رووداوه‌کان و شوێندانه‌رییان درێژه‌ به‌ پرسیاره‌کانبده‌م، له‌ ناوه‌راستی سه‌ده‌ی بیسته‌م دا ئایدۆلۆژی کۆمۆنیزم بالی به‌سه‌ر فه‌زایسیاسی و رێکخراوه‌یی کوردستان کێشا. زۆر له‌ حزب و رێکخراوه‌کان به‌ بیرۆکه‌ی چه‌په‌وه‌باشاری جه‌ریانی ناسیونالیستی کورد بوونه‌وه‌، کێشه‌ی کوردیان له‌ بیاڤی سیستمیکۆمه‌ڵایه‌تی چینی سه‌رمایه‌دار دا وێنا ده‌کرد، ره‌وتی مارکسیستی کوردستان چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێننو کوردستان کێشه‌ی کوردی به‌ره‌و چ ئاقارێک برد ؟
با بەر لە هەموو شتێک هەڵەیەک لە بواری تێگەهی (مفهوم) تێئۆریکەوە کە بە داخەوە لە لای زۆر ڕووناکبیر و سیاسەتمەداری کوردیش بووە بە باو، بەڵام هەڵەیە، زیانهێنەرە و لە دژی مەبەستی خۆی کار دەکا ڕاست کەمەوە. تێگەهی ناسیۆنالیزم لە تێئۆری سیاسیدا و لە کردەوەی سیاسیش دا لە بزووتنەوەی ناسیۆنال یا بزووتنەوەی نەتەوەیی جیاوازە. بزووتنەوەی کوردستان بزووتنەوەیەکی نەتەوەییە کە لە تئێۆری سیاسی دا پێ دەڵێن National Movement و کوردییەکەی دەبێ بە بزووتنەوەی نەتەوەیی. بزووتنەوەی ناسیۆنالیستی Nationalistic Movement ە کە بە کوردی دەبێتە بزووتنەوەی نەتەوەپەرست، ئایدیۆلۆژییەکی سیاسیە کە هزری نەتەوەیی دەکا بە ئامرازێک بۆ چەوساندنەوە و لە نێوبردنی ئەو کەس و لایەنانەی کە دەکەونە دەرەوەی چوارچێوەیی خۆیانەوە. ئەوەی یەکەمیان عەداڵەتخواز و ڕزگاریدەرە، ئەوەی دووهەمیان هێڕشکار و چەوسێنەوە. جەوهەری بزووتنەوەی کوردی لە گەڵ ناسیۆنالیزم نامۆیە و ناکرێ بە بزووتنەوەیەکی ناسیۆنالیستی بناسێندرێ. ئەوە غەدرێکە لە خەباتی ڕزگاری نەتەوەیی کورد کە خەبات بۆ ئازادی نەتەوەیی لە گەڵ ئایدیۆلۆژییەکی دڕ کە لە سەر بنەمای هەڵاوەردن و هێڕشکاری دامەزراوە تێکەڵ بکرێتەوە.
ئێستا با بێمە سەر وەڵامی پرسیارەکەت. کەم تا کورتێک هەموو ڕاپەرینەکانی کورد پاش شەری جیهانی دووهەم ڕەنگێکی سووریان پێوە دیار بووە. بە گشتی سوننەتی حیزبایەتی لە کوردستان ڕیشەی لە بزووتنەوە کۆمۆنیستیەکاندا هەیە، بەڵام زۆربەی هێزەکان لە قۆناغێک دا خۆیان لە ئایدیۆلۆژیی چەپی کلاسیک ڕزگار کردوە و بە شێوەیەک لە بزووتنەوەی کۆمۆنیستی دوور کەوتوونەتەوە. ئێستا ئەو هێزانەی کە دەعیەی کۆمۆنیستبوون دەکەن، زیاتر ئۆگری لایەنی عەداڵەتخوازیی بزووتنەوەی چەپن تا لایەنی ئادیدیۆلۆژی کلاسیکی ئەو بزووتنەوەیە. هەر چەند تاک یا کۆمەڵی بچووکی توندڕەویش هەن کە ئایدیۆلۆژیی چەپ وەکوو دینێکی نوێ چاو لێ دەکەن و بوون بە سۆفیی تەریقەتی کۆمۆنیستی. بەڵام ئەوانە هیچ کات نە هێزێکی جیددی بوون و نەش تەنانەت بارێکی سەر شانی هەژارانی کوردیان سووک کردۆتەوە.
لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان ئایدیۆلۆژیی چەپ دەوری دووبەرەکی نانەوە و چەواشەکاریی لە مێژووی خەباتی نەتەوایەتی کورددا گێڕاوە. ئەوا بە مانای کەم کردنەوەی دەوری شۆڕشگێرانەی ئەو بە هەزاران تێکۆشەرە چەپە نیە کە لە ڕیزی ڕێکخراوە مارکسیستیەکاندا بۆ ئازادیی کوردستان تێدەکۆشان، ئۆگری ئازادی و عەداڵەتی کۆمەڵایەتی بوون و ئێستاش هەر لە مەیدانی تێکۆشان دا ماون. قسەی من لە سەر ئایدیۆلۆژیی چەپ یا مارکسیستیە کە لە سەر بنەمای کێشە نانەوە یا کۆنفلیکت دامەزراوە و بە توندی لە دژی پێکەوە ژیان یا ژیانی هارمۆنیک لە هەموو کۆمەڵگایەک ڕادەوەستێ. دوبارە با ڕوونی کەمە تا ئەو قسەیە بە چەواشە لێک نەدرێتەوە: حیکایەتی ئەوەی کە هێزەکانی چەپی کورد ئانتی تێزی بیری نەتەوەیی لە کوردستانن و سەنتێزی بەربەرەکانیی ئەوان لە گەڵ بورژوازیی کورد ئەو کۆمەڵگا خەیاڵیە دەبێ کە بزووتنەوەی کۆمۆنیستی لە خەیاڵی دامەزراندنی دایە، ڤایرۆسێکی فیکرییە کە تەنیا زەربە لە خەباتی عەداڵەتخوازانەی گەلی کورد بۆ ئازادی، دێمۆکراسی و دابین کردنی مافەکانی مرۆڤ دەدا.
ئێستا تەنیا لایەنی جیددی سیاسی لە کوردستان کە لە سەر بنەمای سوننەتی سیاسی چەپ کار دەکا و جارێ سۆسیالیسمی وەلا نەناوە، پارتی کرێکارانی کوردستان بە لق و پۆپەکانیەوەیە. بەڵام پکک ڕێبازێکی سەربەخۆی دامەزراندوە و خۆی بە چەپی کلاسیک نازانێ، هەر چەند کە لە بواری تئێۆری سیاسیەوە ئایدیۆلۆژیی ئەو ڕێکخراوە دەکەوێتە خانەی بیری توندڕەوی چەپەوە و کولتووری سیاسی ئەو ڕێکخراوەش لە گەڵ کولتووری دێمۆکراسی لیبەرال جیاوازە. باقی هێزە جیدییە سیاسیەکانی کورد، هەر نەبێ بە قسە لایەنگری کولتووری دێمۆکراسی لیبەراڵن کە ڕێگا بە شکڵ گرتنی سیستەمێکی فرەچەشن یا پلۆرال دەدا. لە ڕاستیدا خەباتی بە کردەوەی پکک ش لە قۆناغی ئێستاداهەر خزمەت بەو فەرهەنگە سیاسیە دەکا، بەڵام ئەگەر لایەنی زێهنی ئەو ئایدیۆلۆژییە دەرفەتی گەشەکردن پەیدا بکا و ببێ بە فەرهەنگی سیاسیی زاڵ، ئەو دەم بزووتنەوەی دێمۆکراتیکی کوردستان لە گەڵ لەمپەر یا چالشی جیددی ڕووبەڕوو دەبێ.

درێژه‌ی هه‌یه‌ ....     

۱۳۹۰ دی ۱۸, یکشنبه

زستان


ژین به‌ ئه‌سپایی 
جێ پێی به‌فر هه‌ڵده‌گرێ
بۆ سه‌فه‌ری سارد ! 
به‌سه‌ر پشتی تابووتێک له‌ ته‌م 
وێنه‌ی مناڵیم ئه‌کێشێته‌وه‌! 
ئیتر منم و شه‌قامی زستان 
سێبه‌راو سێبه‌ر سه‌رم ئه‌نێمه‌ 
کۆشی شینایی تاسه‌ی نیگایه‌ک! 



۱۳۹۰ دی ۱۷, شنبه

ساڵه‌های ساڵ


ساڵه‌های ساڵ
شه‌قژنی ده‌رد
ئومێدی گه‌رانه‌وه‌م
به‌سه‌ر مه‌رگی له‌ناکاو
هه‌نگاو ئه‌نێ
ئه‌ی خودا سێبه‌ری ژان
رۆژ له‌ گه‌ڵ رۆژ باڵا ئه‌کا.